computable

De AI Coalitie 4 NL (AIC4NL) heeft een ai-investeringsagenda voor Nederland gepresenteerd. Volgens de coalitie is er vijf miljard euro aan gerichte investeringen nodig in de ai-infrastructuur, het opbouwen van een Nederlandse ai-industrie en de inzet van artificiële intelligence (ai) als versneller van grote transities op gebieden zoals energie, gezondheid, stikstof en voedsel. AIC4NL doet een oproep aan politiek en bedrijfsleven om samen de noodzakelijke investeringen te realiseren, zodat Nederland kan aansluiten bij de voorhoede van Europa en de slagkracht behoudt om een eigen ai-koers te bepalen. De organisatie spreekt van AI Fair Tech: verantwoorde ai, ontwikkeld en toegepast op basis van Europese waarden. De recent aangekondigde investering van tweehonderd miljoen in een nationale ai-fabriek in Groningen is een stap in de goede richting, maar er moet meer gebeuren, vindt AIC4NL. ‘Ai is een niet meer weg te denken systeemtechnologie met impact op alle aspecten van de maatschappij. Alhoewel dit in Nederland onderkend wordt, is er te weinig concrete actie en wordt er te weinig geïnvesteerd om daadwerkelijk met ai aan de slag te gaan. Nederland raakt hierdoor achter in Europees verband’, aldus Willem Jonker, bestuursvoorzitter van AIC4NL. Investeren Met de juiste inzet van kunstmatige intelligentie blijft de zorg betaalbaar, wordt het energiesysteem slimmer, verduurzaamt de voedselketen en wordt de veiligheid in Nederland vergroot, beweert het verbond. Om deze kansen te benutten komt AIC4NL met investeringsagenda gebaseerd op drie samenhangende pijlers, goed voor een totaal van vijf miljard euro aan investeringen: 1. Bouw een veilige en betrouwbare ai-infrastructuur Voor data, datadeling en rekencapaciteit: de basis voor innovatie, autonomie, veiligheid en privacy; 2. Ontwikkel een Nederlandse ai-industrie Zodat Nederland technologie kan ontwikkelen die voldoet aan Europese waarden, minder afhankelijk wordt van Big Tech en startups kunnen doorgroeien; 3. Versnel de ai-transitie in strategische sectoren. Met zogeheten AI Grand Challenges voor zorg, energie, agrifood, veiligheid/defensie en klimaat, aangevuld met een groot bij- en omscholingsprogramma. Intensieve samenwerking Volgens AIC4NL beschikt Nederland over de kennis, bedrijven en talenten om een sterke ai-natie te zijn. Maar om dit potentieel te benutten is intensieve samenwerking nodig, ondersteund door een duidelijke nationale regie en een Nederlands AI Pact waarin alle partijen zich committeren aan gezamenlijke doelen. Ook een goede aansluiting op Europese initiatieven, waaronder het AI Content Action Plan, is van groot belang om optimaal mee te kunnen doen in de Europese kopgroep. Daarmee ontstaat de basis voor een robuuste ai-positie voor Nederland, aldus het samenwerkingsverband. Het position paper met een ai-investeringsagenda voor Nederland is beschikbaar via: https://aic4nl.nl/over-ons/position-paper/. De aankondiging van de ai-investeringsagenda komt een dag nadat een andere groep experts/adviseurs met een Nationaal AI Deltaplan is gekomen. AIC4NL Begin dit jaar gingen de Nederlandse ai-gemeenschap AI Coalitie (NL AIC) en het publiek-private meerjarenprogramma AiNed op in een nieuwe organisatie: AI Coalitie 4 NL, afgekort tot AIC4NL. Met de bundeling hopen de partijen een impact te maken op een verantwoorde ontwikkeling en toepassing van ai in Nederland.Het in 2019 gestarte NL AIC was een initiatief van VNO-NCW, MKB-Nederland, het ministerie van EZK, TNO en bedrijven als Philips, Ahold Delhaize en IBM. Het samenwerkingsverband zette zich in om ai-ontwikkelingen in Nederland te versnellen en ai-initiatieven met elkaar te verbinden. AiNed, in 2021 opgericht, was een Nationaal Groeifonds-project datde ontwikkeling en toepassing van ai bij het Nederlandse bedrijfsleven en overhedenbevordert, bijvoorbeeld via financieringen. Ook pakt het knelpunten aan op het terrein van innovatie, kennisbasis, arbeidsmarkt, maatschappij en het delen van data.

Autonome teelt komt steeds dichterbij Weinig mensen realiseren zich wat de invloed is van kunstmatige intelligentie op de tomaten die ze in de supermarkt in hun mandje leggen. Van zaadje tot rijpe vrucht, van oogsten tot vervoeren: in elk stadium is ai in beeld. De nieuwste toepassingsgebieden maken steeds meer mensen overbodig. Gewassen kweken moeten we compleet robotgestuurd doen’, zegt synthetisch bioloog Lynn Rothschild in de documentaire Space Architects of Mars – The Age of AI (zie onderaan). De NASA-medewerkster vervolgt: ‘Daarvoor hebben we een ai nodig die real time beslissingen neemt.’ Wat dat inhoudt, laat de documentaire zien met een bezoek aan Duijvestijn Tomaten in Pijnacker, met 25 hectare aan kassen en een jaarlijkse teelt van zeventien miljoen kilo tomaten een van de grootste en meest innovatieve telers van Nederland. Bij Duijvestijn krijgen de tomaten – die groeien op kunstmatig substraat – precies zoveel voedingsstoffen als ze op dat moment nodig hebben. Ook de luchtvochtigheid en toevoer van CO₂ worden gemonitord en gestuurd. Sensoren in de kas leveren een constante stroom aan data. De ai kan worden getraind om met camera’s bladeren, stelen en vruchten te herkennen en de effi­ciency van de fotosynthese te meten. Ook de chlorofyl fluorescentie, het proces waarbij chlorofylmoleculen in planten licht uitstralen, kan worden gemeten om te achterhalen hoe efficiënt de planten licht omzetten in groei. Alle informatie komt samen in de computer. Teeltmanager Richard Enthoven detecteert trends in de data en stuurt bij. In samenwerking met Wageningen University & Research (WUR) bestudeert Enthoven daarnaast hoe de groei verder geoptimaliseerd kan worden en hoe verschillende behandelingen tot verschillende planten en tomaten leiden. Op dat punt gaat ai verder dan mensen ooit zouden kunnen. Met behulp van sensoren kan ai buiten het spectrum van zichtbaar licht kijken en de voor ons onzichtbare verschillen (lees: afwijkingen) zien met behulp van ultraviolet en infrarood licht. Lezers die dit al futuristisch vinden, moeten weten dat de documentaire vijf jaar oud is en eigenlijk een beetje stoffig. Plantenveredeling Ai heeft zich de afgelopen jaren exponentieel ontwikkeld. ‘Wie ai begrijpt en ermee leert samenwerken, blijft relevant’, zei UvA-hoogleraar Henk Volberda onlangs in HP/De Tijd. Dat is ook de visie van het Zwitserse landbouwtechnologiebedrijf Syngenta Vegetable Seeds, dat ai in het tomatenonderzoek vooral gebruikt om gegevens te verzamelen over nieuwe rassen. ‘Steeds meer telers passen ai in hun bedrijfsvoering toe’, zegt manager Arthur van Marrewijk. ‘We willen de verzamelde gegevens vergelijken en verbeteren in de systemen van telers en in onze veredelingsprogramma’s.’ Door samen te werken met marktleiders zoals ai-softwareontwikkelaar Source.ag, kunnen onderzoekers van Syngenta innovaties sneller realiseren en meer data verstrekken als er nieuwe rassen worden geïntroduceerd. Dit betekent dat de juiste tomatenrassen sneller bij de telers komen en telers meer data hebben om goede beslissingen te nemen. Volgens productontwikkelaar Mark Versluis van Syngenta kunnen klimaat- en omgevingsdata gebruikt worden om nieuwe producten te positioneren in geografische gebieden waar ze het best tot hun recht komen, om de productie bij telers te optimaliseren of om telers met opbrengstgegevens te assisteren bij hun voorraadplanning. Alle onderliggende beslissingen worden ondersteund door ai. Voor elk nieuw tomatenras dat op de markt komt, laten data zien hoe goed of slecht het ras scoort. Dit alles helpt telers het ras te kiezen dat het beste presteert in hun kas. Minder seizoenarbeiders Ai neemt steeds meer beslissingen en werk over in de kas, zoals het oogsten van tomaten. Ai-gestuurde robots scannen de tomaten met beeldherkenning en weten wanneer de tomaten rijp zijn. De rijpe vruchten worden geknipt en op de transportband gelegd richting geautomatiseerde inpakmachine. Van elke gescande en geoogste tomaat leert de robot. Voor (Oost-Europese) seizoenarbeiders is dit geen fijn scenario. Voor tuinders wel. Zij verlagen de arbeidskosten en het risico op ongevallen in de kas. Zo kan de efficiency in de bedrijfsvoering verder verbeterd worden volgens it-dienstverlener Cegeka. Ai en erp-systemen helpen tuinders om beter in te spelen op de veranderende vraag en stijgende kosten. Daarmee kunnen ze hun processen ook slimmer organiseren, van ketentransparantie tot voorraadbeheer, van naleving van de wetgeving tot een duurzamere productie. Ondanks de ontwikkeling van geautomatiseerde oogst werken naar schatting jaarlijks zo’n 70.000 seizoenarbeiders in de Nederlandse tuinbouw. Zij zijn nog steeds onmisbaar, maar ook schaars en duur. Daarom is het voorspellen van de oogstpiek zo belangrijk. Traditioneel een lastige klus voor veel tuinders vanwege wisselende weers- en kasklimaatomstandigheden. Voor betere oogstvoorspellingen ontwikkelt Source.ag een nieuw product, Source Cultivate, dat de oogst tot acht weken vooruit kan zien aankomen. Daarmee kan de tuinder anticiperen op de inzet van seizoenarbeiders. Met Source Cultivate wordt de teelt gesimuleerd van bloei tot oogst en continu geüpdatet met data uit de kas. Met een speciale app registeren telers het aantal vruchten dat erbij komt. Die data maken het ‘koersverloop’ van de voorspelling steeds nauwkeuriger. De natte droom: per dag de benodigde seizoenarbeiders voorspellen. Productiviteitsparadox Digitalisering verandert niet alleen de tomaatketen maar de hele voedingsindustrie. Bart Lemmens van Cegeka schreef er een blog over. ‘Neem bijvoorbeeld ketentransparantie’, schrijft hij. ‘Steeds meer bedrijven willen kunnen aantonen waar hun producten vandaan komen en welke impact ze hebben op mens en milieu. Door digitale systemen te koppelen, kan de reis van een product gevolgd worden, van boer tot bord.’ Meer transparantie betekent ook: meer data om te beoordelen. Volgens Lemmens kunnen ai-oplossingen zoals Microsoft Copilot helpen om die data beter te benutten en repetitieve taken te automatiseren. Specifiek noemt hij het automatisch opstellen van rapporten en verslagen, waardoor medewerkers minder tijd kwijt zijn aan administratieve rompslomp. Ook voorraadbeheer wordt volgens hem slimmer met ai. ‘In een sector waar volumes hoog zijn en marges laag, kan real time inzicht in voorraden en logistieke processen een groot verschil maken.’ Efficiencywinst is niet duidelijk aan te wijzen, dus wie wordt er nou echt beter van? Reden tot euforie is er overigens niet. Specialisten als Henk Volberda waarschuwen voor de ‘productiviteitsparadox’. Bedrijven investeren massaal in ai maar de efficiencywinst is niet duidelijk aan te wijzen, dus wie wordt er nou echt beter van? Volgens Lemmens van Cegeka levert ai pas echt waarde op als die goed geïntegreerd wordt in de bedrijfsvoering. Daar komt volgens hem een krachtig erp-systeem om de hoek kijken. Oplossingen zoals Business Central in combinatie met Aptean of Microsoft Dynamics 365 Finance & Supply Chain Management zorgen ervoor dat alle processen, van inkoop en productie tot logistiek en financiën, op elkaar aansluiten. Specifiek voor de voedingsindustrie kan gedacht worden aan tracking en tracing van grondstoffen, kwaliteitscontrole en naleving van voedselveiligheidsregels, real time inzicht in voorraden en vraagprognoses en automatisch gegenereerde compliance-rapportages die op eigen houtje anticiperen op nieuwe wet- en regelgeving. Kiempercentage Terug naar de tomatenkas. De belofte is dat de tuinder zelf steeds minder vaak aanwezig hoeft te zijn. Neem het beoordelen van rassen, het ‘fenotyperen’. Dat gebeurde altijd met het blote oog. ‘Medewerkers liepen door de kas en bekeken de planten. Ze letten op de bladstand, bobbeltjes, gekke puntjes, veel meer dan wat jij in de supermarkt ziet’, zei Amy Christoffels, teamleider Software Solutions Team bij Rijk Zwaan, dit voorjaar tegen Tweakers. Dat werkt vergt een opperste concentratie. De (verkeerde) beoordeling van de planten kan afhangen van het seizoen, het licht of een moment van onoplettendheid. Digitale fenotypering brengt daar verandering in. Met geavanceerde camera’s worden planten gefotografeerd en algoritmisch beoordeeld op uiterlijke eigenschappen. Alle subtiele kleurschakeringen en opvallende bobbeltjes worden gezien. De data helpen Rijk Zwaan om betere keuzes te maken in het veredelingsproces -hoewel ook de ai nog steeds fouten maakt. De algoritmes worden daarom continu geoptimaliseerd. Niet alleen planten en vruchten, ook zaden worden door ai-apparatuur herkend. Bij Rijk Zwaan wordt elke batch zaden getest op kiemkracht. Daarmee garandeert het wereldberoemde zaadveredelingsbedrijf uit De Lier telers de beloofde productkwaliteit. Het tellen van de zaadjes, en hoeveel er opkomen, gebeurde van oudsher handmatig. Dat hoeft niet meer. Het bedrijf heeft een robot laten ontwikkelen die beginnende kiempjes herkent. Op basis daarvan berekent ai het kiempercentage. Smaak(loos) Terug naar de documentaire Space Architects of Mars. Nederland werd daarin ‘Silicon Valley of Agriculture’ genoemd. Zijn er de afgelopen vijf jaar nieuwe ai-toepassingsgebieden bij gekomen? Die vraag leggen we voor aan Leo Marcelis, hoogleraar Tuinbouw & Plantenfysiologie aan de WUR. Het antwoord op die vraag is volgens hem evident. ‘De autonome teelt, ook van tomaten, is vele malen verder dan toen. Maar we staan ook pas aan het begin.’ Vijf jaar geleden was de teler nog druk met het handmatig bijsturen van individuele setpoints zoals temperatuur, licht, luchtbewegingen, voeding en CO₂-niveau. Sindsdien zijn er heel veel sensoren bij gekomen en heeft de cameratechnologie zich enorm ontwikkeld. Dat is de basis voor iets compleet nieuws. We zijn volgens Marcelis op weg naar een situatie waarin de tuinder helemaal niet meer in de kas hoeft te zijn. ‘Autonome teelt is de stip aan de horizon.’ Vanuit het dashboard in de control room wordt gestuurd op het eindproduct: een x-aantal kilo tomaten, op dat en dat moment geleverd, met die en die smaak en kwaliteit en met gebruik van een x-percentage groene energie. De algoritmes doen de rest: rekenen, simuleren, voorspellen en bijsturen. Zodra er ook geen seizoenarbeiders meer nodig zijn, kan de deur van de kas helemaal dicht blijven.   En dan nog even dit: de smaak van tomaten. Marcelis legt uit dat telers smaken inmiddels heel goed kunnen beïnvloeden, en vrij exact weten wat de smaakwensen zijn van de consument. Toch vinden we in de supermarkt nog vaak vrijwel smaakloze tomaten, die herinneringen oproepen aan de Wasserbombe uit de jaren tachtig. (Vanuit Duitsland kwam het verwijt dat Nederlandse tomaten volgepompt werden met water.) Marcelis: ‘Het klopt dat veel tomaten in de supermarkt niet smaakvol zijn. Dat heeft alles te maken met de kostprijs. Als telers meer betaald krijgen, kiezen ze voor minder kilo’s en smaakvollere tomaten, die meer tijd en meer voeding nodig hebben.’ Daarbij biedt ai telers ondersteuning in gesprekken met supermarkten over de prijs. Dat dan weer wel. Dit artikel staat ook in Computable Magazine 2025 #6.

Mobile XL helpt je op weg met je eigen AI Twin Stel je voor een AI Twin, een digitale kopie van jezelf. Niet om je te vervangen, maar om je te versterken. Mobile XL helpt organisaties met de implementatie van deze slimme assistent die administratieve lasten verlaagt en sneller inzicht biedt De AI Twin, ofwel je kunstmatige intelligente tweeling, is een slimme digitale assistent die professionals ondersteunt in hun dagelijkse werk. Niet bedoeld om mensen overbodig te maken, maar om hun werk effectiever te maken. Deze digitale kopie neemt repetitieve taken uit handen, levert sneller relevante informatie aan en helpt bedrijfsapplicaties flexibel mee te bewegen met veranderingen in de organisatie. Wat doet een AI Twin precies? Een AI Twin is veel meer dan een chatbot. Het is een digitale verlenging van jezelf die je werk versterkt. Jouw AI Twin begrijpt hoe jij werkt, welke informatie relevant is en hoe processen binnen jouw organisatie verlopen. Op basis van data, gedragspatronen en klantinteracties neemt de AI Twin repetitieve taken over, zoals klantcommunicatie, administratieve handelingen en ondersteunt bij besluitvorming. Creatio als fundament De AI Twin is onderdeel van de bedrijfsapplicatie Creatio, een no-code omgeving waarin teams zoals sales, marketing en klantenservice effectief samenwerken. Ongeacht je rol binnen de organisatie ondersteunt jouw AI Twin bij dagelijkse werkzaamheden. Door routinetaken over te nemen zoals het verwerken van klantvragen of administratieve handelingen, ontstaat er meer ruimte voor werk met echte toegevoegde waarde. Uitvoering door Mobile XL Dat een AI Twin interessant is en echte waarde kan opleveren, daar zijn we van overtuigd. Maar om die waarde in de praktijk te benutten, is een goede implementatie van de bedrijfsapplicatie cruciaal. Daar komt Mobile XL in beeld. Wij zorgen voor een soepele inrichting van Creatio, volledig afgestemd op de processen en structuur van jouw organisatie. Zo kun je direct profiteren van de kracht van jouw AI Twin. Na de implementatie ben je klaar voor de toekomst. AI Twins zijn schaalbaar, leren continu bij en passen zich eenvoudig aan nieuwe rollen, processen of organisatieveranderingen aan. Met Mobile XL haal je niet alleen de bedrijfsapplicatie in huis, maar ook de kennis en begeleiding om er succesvol mee te werken. Benieuwd hoe een AI Twin jouw organisatie leuker, makkelijker en creatiever kan maken? Mobile XL helpt bij de eerste stap zetten. Meer weten? Neem contact op via info@mobile-xl.nl of bel +31 85 3031346 Bekijk onze website

Een versoepeling van het ontslagrecht voor banen met zeer hoge salarissen zou Nederland veel aantrekkelijker maken als vestigingsplaats voor nieuwe ai-bedrijven. Dit is een van de meest controversiële onderdelen van het Nationale AI Deltaplan. Meer dan zestig experts, verdeeld over vele sectoren zoals het onderwijs, de wetenschap, media, het bedrijfsleven en andere organisaties, schreven ruim vijftig aanbevelingen voor het nieuw te vormen kabinet. Demissionair minister Vincent Karremans (Economische Zaken) had deze groep gevraagd de leiding te nemen bij het schrijven van dit plan. Veel ideeën zijn niet nieuw en in de VS al gemeengoed. Delen van het plan waren al eerder naar buiten gekomen. Een bedrijf opschalen met duur internationaal top-(ai)talent is heel risicovol als je niet ook makkelijk van iemand af kan, aldus het Deltaplan. Volgens techondernemer Jelle Prins (Cradle) die maandag 23 november dit plan presenteerde, lijkt het weinig flexibele ontslagrecht een van de belangrijkste redenen dat techbedrijven Nederland mijden of maar beperkt opschalen. Ai-werving Een ander voorstel is een bestaande overheidsorganisatie het mandaat te geven om een ‘AI Landing & Investment Office’ op te richten dat Nederland positioneert als voorkeurslocatie voor Europese hoofdkantoren van ai- en deeptechbedrijven. Ook moet er een gespecialiseerd ai-wervingsteam komen dat ai-toptalent naar Nederland haalt. Als voorbeeld dient het Britse AI Opportunities Action Plan. Zo’n team kan maatwerk bieden, zoals een versneld visumproces, praktische ondersteuning bij vestiging en persoonlijke begeleiding bij de overstap naar Nederland. Het team richt zich niet alleen op buitenlands talent, maar zet zich ook expliciet in om Nederlandse ai- professionals die naar het buitenland zijn vertrokken opnieuw aan Nederland te binden. Ai-hub Een ander voorstel is de ai-talentconcentratie te versterken met een ai-hub in Amsterdam. In ecosystemen, zoals Londen, Parijs en Zürich gebeurt dit al. Ai-bedrijven, startups en onderzoekslabs zijn daar geconcentreerd binnen één compact gebied. Overigens werkt al 40 procent van het Nederlandse ai-talent in de hoofdstad. Verder is zekerheid op lange termijn gewenst over de fiscaal gunstige expatregeling (voorheen 30 procent-regeling). Stabiliteit helpt toptalent over de brug te trekken. Randvoorwaarden moeten beter  Volgens de samenstellers van het Deltaplan zijn de randvoorwaarden voor een ai-ecosysteem slecht vervuld. Tussen de startups van vandaag zit de ASML van morgen. Maar mogelijk verdwijnt deze ongezien naar Amerika. Van de veelbelovende bedrijven die hier wel gevestigd zijn, is meer dan een derde van plan om binnen twee jaar naar het buitenland te verhuizen. De oorzaak kan in de kern teruggebracht worden tot de eerder genoemde arbeidsregels die het risicovol maken voor bedrijven om snel op te schalen, een gebrek aan kapitaal om te groeien, en regelgeving die het testen en de uitrol van innovaties belemmert. Vergaande maatregelen zijn daarom nodig om niet volledig afhankelijk te worden van de VS en China. Zo wordt voorgesteld om een speciale economische zone in te richten voor innovatie in het fysieke domein. Er moet ruimte komen om systemen zoals autonome bussen, schepen, drones en bezorgrobots veilig en in realistische omstandigheden te testen. Jelle Prins denkt in eerste instantie aan Amsterdam, maar ook Almere zou een mooie proeftuin kunnen worden. Nationaal agentschap De ai-experts roepen ook op te investeren in ai-projecten die doorbraken realiseren met grote maatschappelijke en economische impact. Voorgesteld wordt een Nationaal Agentschap voor Disruptieve Innovatie (Nadi) op te richten, naar het voorbeeld van het Amerikaanse Darpa, met autonomie om technologische doorbraken te financieren. Onlangs bleek tijdens een forum van vertegenwoordigers van ai-bedrijven, georganiseerd door Prosus, dat behoefte bestaat aan zeer ambitieuze projecten die in de techwereld sterk tot de verbeelding spreken en toponderzoekers aanspreken. Ook zou er een Nederlands Ellis Instituut moeten komen om internationale toponderzoekers aan te trekken en Europees koploper te worden in ai-onderzoek. Belangrijk is ook om te investeren in voldoende rekenkracht en hernieuwbare energie. Ai-rekenkracht wordt cruciaal voor de economie. Versnel vergunningverlening voor lokale datacenters via ai rekenzones en investeer EU breed in meer rekencapaciteit. Benut bestaande netcapaciteit optimaal, en investeer in hernieuwbare energie. Zo luidt het advies. Salarispad Het Deltaplan pleit ook voor de introductie van een apart salaris- en carrièrepad binnen de overheid om technisch talent door te laten groeien. Het wordt momenteel niet beloond om binnen de overheid carrière te maken op basis van technische en specialistische kennis. Doorgroeien naar senior functies kan vrijwel alleen via managementposities, maar niet iedereen wil personeel aansturen. Tegelijkertijd heeft de overheid juist ook ervaren technische uitvoerende specialisten nodig voor kennisbehoud en uitvoering, maar lukt het haar slecht om deze experts aan zich te binden en te behouden. Daardoor wordt veel gebruikgemaakt van dure zzp-constructies en -brokers. Met een apart salarispad voor specialistische functies kan de overheid onder andere meer technisch talent langdurig aan zich binden, doordat het mogelijk wordt om op basis van inhoudelijke kennis promotie te maken tot de hoogste schalen.

Per 1 januari 2026 treedt Aart Jochem in dienst bij Centric als chief information security officer (ciso). De automatiseerder uit Gouda ziet in zijn benoeming een versterking van zijn positie op het gebied van cybersecurity om zodoende klanten beter te helpen bij het veilig en toekomstgericht inrichten van hun digitale processen.   Aart Jochem vervulde de afgelopen jaren de rol van Ciso Rijk en plaatsvervangend CIO Rijk bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Daar was hij verantwoordelijk voor de rijksbrede coördinatie van informatiebeveiliging, digitale weerbaarheid en autonomie. Eerder werkte hij onder meer bij Govcert, het Nationaal Cyber Security Centrum en pensioenuitvoerder PGGM.    Jochem licht in een persbericht zijn keuze om ciso te worden van Centric toe: ‘Het is een Nederlands ict-bedrijf dat een belangrijke rol speelt in de digitale infrastructuur van Nederland. Ik kijk ernaar uit om samen te bouwen en verder versterken van veilige en betrouwbare it-oplossingen, zodat klanten aan het roer staan van hun digitalisering en voorbereid zijn op de uitdagingen van morgen.’ Hij is niet de eerste Rijks-it’er die bij Centric belandt. In 2018 ging Maarten Hillenaar, die de eerste Rijks-cio was van 2009 -2014, daar aan de slag om de overheidstak te leiden. Recent werd bekend dat hij daarmee stopt en zich als lid van de directie gaat bezighouden met het opzetten van een soevereine cloud én werkplek voor de gehele overheid, als een nieuwe propositie van Centric.

Wingtech, eigenaar van chipfabrikant Nexperia, roept zijn Nederlandse dochter uit Nijmegen op om zich weer te schikken naar het beleid van China. Zo blijkt uit een bericht van Wingtech afgelopen zondag op het sociale medium WeChat. Het moederbedrijf wenst onmiddellijk de controle over Nexperia Nederland terug te krijgen, nadat de Europese vestigingen onlangs een eigen koers waren gaan varen uit angst dat Wingtech hen zou leegzuigen. Demissionair minister Vincent Karremans (Economische Zaken) steunde het Europese management. Hij besloot op basis van de Wet beschikbaarheid goederen (Wbg) tijdelijk beslissingen vanuit China tegen te houden als deze potentieel schadelijk zijn voor Nexperia als Nederlands en Europees bedrijf. China zag deze ingreep echter als een soort overname die Wingtech buiten spel zette. Maar na diplomatieke gesprekken bond Karremans in. Hij schortte de ingreep tijdelijk op. Druk opvoeren Wingtech is ontevreden over de wijze waarop de communicatie met het Europese management zich sindsdien heeft ontwikkeld. ‘Het is diep betreurenswaardig en raadselachtig dat Nexperia, ondanks onze uiterste oprechtheid, tot nu toe geen inhoudelijke reactie heeft gegeven op ons communicatievoorstel,’ zo klinkt het vanuit China. Volgens de verklaring op WeChat wil Wingtech snel horen hoe ze weer de controle over Nexperia kan krijgen en hoe haar rechten als volledige aandeelhouder worden hersteld. Het ongeduldige Wingtech wacht op een voorstel vanuit Nijmegen. Als dat uitblijft, voorspelt de Chinese eigenaar een verdere escalatie van de situatie. Dit kan betekenen dat de levering aan Europese afnemers van Nexperia-chips die in China worden bewerkt, weer in gevaar komt.

Digitale en duurzame transities vinden elkaar nog te weinig, terwijl door de opkomst van artificial intelligence (ai) deze transities juist in een stroomversnelling zijn geraakt. Dit blijkt uit het Actieprogramma Duurzame Digitalisering 2026 – 2028 dat minister Vincent Karremans (Economische Zaken) naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. Karremans noemt het in het actieprogramma van vitaal belang dat Nederland als innovatieve en open economie voorop loopt in de digitale en duurzame ‘twin transition’. Digitalisering kan de duurzaamheidstransitie versterken maar moet zelf ook duurzaam gebeuren. Doordat beide ontwikkelingen nog onvoldoende op elkaar worden afgestemd, mist Nederland niet alleen kansen op het gebied van energie- en grondstofzekerheid, maar ook om regeldruk te verlichten en het land op de kaart te zetten als innovatieve koploper. Versnipperd beleid, een gebrek aan betrouwbare data en beperkte internationale zichtbaarheid zijn de voornaamste hinderpalen. Daarom zorgt het nieuwe Actieprogramma voor: •             onafhankelijke monitoring en informatievoorziening; •             het faciliteren van publiek-private samenwerking; •             het deelnemen aan internationale samenwerkingsverbanden; •             het verduurzamen van overheids-ict, zoals overheidsdatacenters, circulariteit, duurzaam inkopen en groene software; •             categoriemanagement en beleid samenbrengen; •             meer digitaal energiebewustzijn van de samenleving; •             ontwikkeling van een standaardmethodiek voor het meten van de scope 1,2 en 3 CO2 uitstoot door ict-systemen; •             milieueffecten digitale sector in brede zin meenemen; •             inzet op energiebesparing en verduurzaming bij de Europese digitale agenda; •             inzicht krijgen in het twin transition innovatielandschap, innovatiebeleid twin transition aanjagen, een ecosysteem data delen en digitale product paspoorten ontwikkelen en nieuwe markten en diensten bevorderen; •             integreren van digitalisering in klimaat en circulaire economie. Het nieuwe actieprogramma is een vervolg op het Actieplan Duurzame Digitalisering dat in de zomer van 2024 naar de Kamer is gestuurd, dat loopt tot eind dit jaar.

De hack bij het OM die medio september de bedrijfsvoering behoorlijk verstoorde, heeft tot extra vertragingen geleid. Volgens minister Foort van Oosten (Justitie en Veiligheid) konden veel ambtenaren als gevolg van het offline gaan niet thuiswerken. Inmiddels werken alle digitale koppelingen weer en zijn de werkprocessen zo goed als hersteld. De bewindsman gaat ook in op de problemen rond de it en informatievoorziening van het OM. Volgens de minister is de huidige ict-problematiek binnen het OM te wijten aan een langdurige achterstand in de ontwikkeling en professionalisering van de informatievoorziening. Het kan nog een aantal jaren voordat deze achterstand is ingelopen.  Van Oosten ontkent dat waarschuwingen in 2021 van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) en het OM voor de gevolgen van het wisselende financiële beleid en bezuinigingen op de it in de wind zijn geslagen.  De afgelopen jaren is juist fors geïnvesteerd in de ict bij het OM, stelt de minister in antwoord op vragen van het D66-kamerlid Sneller. ‘Belangrijke inhaalslagen zijn gemaakt ten aanzien van achterstallig onderhoud op zowel hardware als software. De opgave voor het OM is echter groot.’

De logistiek staat onder druk door capaciteitstekorten, strengere regels en toenemende criminaliteit, terwijl duurzaamheid en efficiëntie urgenter worden. Tijdens de BDI Summit werd duidelijk hoe digitalisering en federatief datadelen met nieuwe it-architecturen aanleverketens slimmer, veiliger en veerkrachtiger maken.De Basic Data Infrastructure (BDI) is een raamwerk dat ontwikkeld is vanuit de logistieke sector. Data blijft volgens dit raamwerk altijd bij de bron, maar kunnen via gemeenschappelijke afspraken en standaarden worden uitgewisseld. Tijdens de BDI Summit in Delft bespraken logistieke it-professionals, gebruikers en beleidsmakers kansen én uitdagingen van digitalisering in de logistiek. Zes duidelijke trends kwamen naar voren.Trend 1: Verbinding tussen fysiek en digitaalEen van de kernprincipes van BDI is dat digitale uitwisseling altijd is verankerd in fysieke processen. Steven Schouten, product owner BDI, verwoordde het als volgt: ‘Goederen verplaatsen zich al elke dag van A naar B. Wij zorgen er alleen voor dat dit proces efficiënter en veiliger verloopt, zonder dat partijen de controle over hun eigen data verliezen.’Hij benadrukte dat het ontwikkelen van de infrastructuur geen lineair traject is. ‘We hebben de BDI meerdere keren opnieuw ontworpen en gebouwd. Die iteratieve aanpak maakt dat BDI aansluit bij de realiteit van de logistiek, waarin digitale innovatie voortdurend moet meebewegen met veranderende omstandigheden.’Trend 2: Federatief datadelen en decentrale architecturenHet federatieve karakter van BDI maakt het bijzonder. Anders dan bij centrale platforms blijven data onder controle van de eigenaar. Partijen wisselen informatie uit via afsprakenstelsels, autorisatieregisters en connectoren in bestaande systemen. Dit voorkomt vendor lock-in en maakt het eenvoudiger om sectoren te verbinden. De aanpak zorgt ook voor vertrouwen. Telers, verladers of havenbedrijven hoeven hun gegevens niet af te staan aan een derde partij, maar kunnen zelf bepalen met wie en onder welke voorwaarden ze delen.Trend 3: Kunstmatige intelligentie als versnellerEen derde ontwikkeling is de inzet van kunstmatige intelligentie. Ai wordt niet alleen gezien als hulpmiddel om processen efficiënter te laten verlopen, maar ook als instrument om risico’s te voorspellen. Cargonaut, de luchtvracht-community van Schiphol die digitale processen voor afhandelaren en vervoerders faciliteert, experimenteert bijvoorbeeld met algoritmen die patronen in vrachtstromen analyseren en zo kunnen aangeven waar de kans op diefstal het grootst is. Cargonaut-manager Marco van Katwijk gaf tijdens de summit een actueel voorbeeld: ‘De nieuwe iPhones worden per vliegtuig ingevoerd. We weten dat dit gevoelige lading is. Ai kan helpen om vroegtijdig te herkennen waar extra beveiliging nodig is.’Ewout Bouwman, BDI IT Architect, stelde dat ai en federatief datadelen elkaar versterken: ‘Ik zie het als twee kanten van dezelfde munt. Ai heeft data nodig om te kunnen leren en voorspellen. En BDI zorgt ervoor dat die data beschikbaar komt in een federatieve context, zonder dat bedrijven de controle verliezen.’ Hij schetste hoe basale vragen in de logistiek nu vaak onbeantwoord blijven omdat de data niet ontsloten is. ‘Waar is mijn container nu? Dat klinkt eenvoudig, maar het is niet goed georganiseerd. Als we dat basisprobleem oplossen, kan ai waarde uit data halen.’Volgens Bouwman ligt de kracht van ai vooral in het bieden van vroegtijdige signalen. Hij noemde het voorbeeld van een retailer die afhankelijk is van meerdere leveranciers. ‘Als één levering vertraagd is, wil je weten wat dat betekent voor je contractuele verplichtingen. Moet je je klant waarschuwen, een boete betalen of is er nog ruimte in de planning? Een ai kan dit veel sneller doorrekenen dan een planner.’Daarnaast speelt semantiek een grote rol. Data kunnen technisch beschikbaar zijn, maar de betekenis is vaak impliciet en verschilt per partij. Bouwman benadrukte dat het streven naar één uniforme standaard vaak contraproductief werkt. ‘We accepteren dat er meerdere dialecten zijn. In plaats van iedereen te dwingen dezelfde standaard te spreken, kun je ai inzetten om te vertalen. Als een systeem weet dat het object een container is, kan ai alle gerelateerde data omzetten naar een formaat dat bruikbaar is voor de ontvangende partij.’Daarmee wordt ai een sleutel tot praktische interoperabiliteit. De strategie die in Delft werd geschetst, is om stapsgewijs te werken. Eerst moeten data ontsloten worden zodat partijen waarde kunnen ervaren en vertrouwen opbouwen. Pas daarna komt ai in beeld als verrijkende laag.Trend 4: Digitale identiteiten en governanceNaast techniek is governance cruciaal. Zonder afspraken over wie welke rol speelt, wie toegang heeft en hoe vertrouwen wordt geborgd, blijft adoptie steken. Schouten benadrukte dat federatief datadelen niet alleen een kwestie van architectuur is, maar ook van heldere regels en afspraken. Bij Secure Import op Schiphol krijgt een chauffeur pas toegang tot goederen nadat iedere partij in de keten een stukje informatie heeft toegevoegd, aldus Marco van Katwijk van Cargonaut. ‘Vijftien minuten voor aankomst wordt een qr-code vrijgegeven die slechts korte tijd geldig is.’Ook in de haven draait het om identiteiten en autorisaties. Zo kunnen alleen geautoriseerde partijen containers ophalen. De kans op misbruik wordt sterk teruggedrongen dankzij samenwerking tussen de uitvoeringsorganisatie van de havenbedrijven van Rotterdam en Amsterdam en identity-providers. Samen ondersteunen ze de secure chain, vertelde Portbase-program manager Leopold Jonkman.Trend 5: Security in de ketenDe vijfde trend draait om security en continuïteit. Waar cybersecurity vroeger vooral intern werd geregeld, groeit nu de aandacht voor keten-weerbaarheid. ‘Ons doel is één minimale, gedeelde security-basis zodat onafhankelijke partijen in dezelfde taal werken en samen veiligheid borgen,’ zei Koen van Nistelrooij, security officer bij BDI.Daarom hanteert het BDI-ecosysteem het NIST Cybersecurity Framework 2.0 als gemeenschappelijk referentiepunt. Dit framework is gekoppeld aan bestaande verplichtingen en certificeringen zoals NIS2 en ISO 27001, en biedt rolgebaseerde profielen die helder maken wat ‘goed genoeg’ is. Het resultaat: het bestuur krijgt duidelijke governance-ankers, operatie en it weten wat er verwacht wordt, en ketenpartners kunnen aansluiten op uniforme voorwaarden. Security verschuift zo van intern optimaliseren naar gezamenlijk optreden over de hele keten.Trend 6: Standaardisatie en incubatorsTot slot is er de trend van standaardisatie en incubators. Innovatie kan alleen landen als de basis eenduidig is. Dat geldt voor architectuurdocumenten, juridische kaders en technische bouwstenen. De BDI Summit presenteerde daarom een incubator-aanpak: een set kant-en-klare hulpmiddelen waarmee nieuwe initiatieven sneller van start kunnen. Schouten legde uit dat het doel is om drempels te verlagen: ‘Wie nu een datadeel-initiatief wil starten, moet zelf een governance-structuur, juridische documenten en techniek optuigen. Met de incubator bieden we een springplank zodat je direct kunt beginnen.’Dit artikel staat ook in Computable Magazine 2025 #7.

De Tweede Kamer maakt zich zorgen om de aanstaande verkoop van Solvinity aan het Amerikaanse Kyndryl. Het bedrijf is als clouddienstverlener nauw betrokken bij een aantal overheidsdiensten, waaronder DigiD. Kamerleden willen van het kabinet weten of de Amerikaanse overheid straks toegang zou kunnen krijgen tot gevoelige privé-data van burgers en of de deal kan worden tegengehouden. Op de achtergrond speelt ook de vrees dat cruciale dienstverlening zoals DigiD kan worden stopgezet bij geopolitieke spanningen. De Tweede Kamer heeft zich vaker uitgesproken over een nadrukkelijkere soevereine koers die de Nederlandse overheid moet varen op het gebied van onder meer technologie. Barbara Kathmann (GroenLinks-PVDA) heeft inmiddels Kamervragen gesteld over de verkoop van Solvinity. Ze wil onder andere van BBB-staatssecretaris Van Marum (Digitalisering) of de deal nog kan worden tegengehouden en hoe voorkomen kan worden dat nog meer kerntaken van de digitale overheid onder de Amerikaanse surveillancewetgeving gaan vallen. Recent kwam e-mailbeveiliger Zivver, die veel werkt voor overheidsinstanties, eveneens in Amerikaanse handen (Kiteworks). Net als Kathmann vindt SGP-fractievoorzitter Chris Stoffer dat het kabinet moet onderzoeken of de verkoop nog kan worden tegengehouden. Hij heeft tevens Kamervragen gesteld. Volgens de NOS doen de ministeries van Binnenlandse en Economische Zaken en de landsadvocaat momenteel onderzoek naar ‘de operationele, juridische en contractuele consequenties’.

Crisis en frustratie stapelen zich op bij het Openbaar Ministerie, nu er na een lange geschiedenis van fiasco’s en storingen geen zicht is op beter functionerende it-systemen. ‘De situatie is zo nijpend dat ‘de staat van de rechtsstaat in het geding is,’ aldus een brandbrief van ongeveer drieduizend OM-medewerkers aan het College van procureurs-generaal.  Betrokken ambtenaren laten de top van het OM weten dat ze zo hun werk niet meer kunnen doen. Het risico bestaat dat strafzaken door fouten volledig de mist in gaan. De behandeling van zaken die toch al ergernis opwekt, dreigt alsmaar trager te worden. NRC citeert een woordvoerder van het Comité OM Onder Druk dat binnen 2,5 dag meer dan de helft van het totale aantal OM’ers de brandbrief heeft ondertekend.  Aan het College van procureurs-generaal wordt in deze brief een ultimatum van 30 november gesteld. Als dan geen duidelijk plan ter verbetering van de it op tafel ligt, komt het actiecomité met ‘aanvullende maatregelen’. Er klinken binnen het OM zelfs geluiden van een staking.  Wat extra irriteert is dat de hoogste leiding van het OM zich nauwelijks uitspreekt over de gevolgen die de haperende it-systemen hebben voor de werkvloer. Het College van procureurs-generaals doet alsof hun neus bloedt, zo valt uit de brief op te maken. De stabiliteit van de it-voorzieningen is al jaren een probleem. Sinds 2022 is het grondig mis. vooral door verouderde hard- en software. Voormalig minister David van Weel (Justitie en Veiligheid) sprak afgelopen april van een langdurige achterstand in de ontwikkeling en professionalisering van de informatievoorziening. Een jaar eerder constateerde het OM al dat Outlook steeds slechter ging werken. Het lukte officieren van justitie vaak niet om hun mails te openen. De communicatie met advocaten leed daaronder. Voor aanklagers bleven dossiers dikwijls gesloten. Ook het digitale signeer-systeem was een drama. 

EXPERTVERSLAG – Driekwart van de wereldwijde cloudcapaciteit is in beheer van de hyperscalers Microsoft, Google en Amazon Web Services. In de discussie over de noodzaak van (meer) soevereiniteit klinkt ook de roep om een Europees equivalent door. ‘Maar als je al daartoe zou besluiten, wat is dan de weg ernaartoe?’, vraagt Peter Verkoulen, programmadirecteur Centre of Excellence for Data Sharing & Cloud (CoE-DSC), zich af. Peter Verkoulen & CoE-DSCPeter Verkoulen is programmadirecteur van het Centre of Excellence for Data Sharing & Cloud (CoE-DSC). Daarin zijn sinds 2023 een generieke Nederlandse initiatieven op het gebied van data delen en cloud gebundeld. Het CoE-DSC ondersteunt (federatieve) initiatieven op het gebied van data delen en cloud, werkt aan interoperabiliteit en geeft impulsen aan de markt. En dit in een internationale context.Het CoE-DSC vervult ook de rol van Gaia-X-hub in Nederland, met als doel om digitale soevereiniteit te bevorderen, en daarmee maatschappelijke en economische waarde te helpen realiseren. Verkoulen weet zelf ook het antwoord niet, zegt hij eerlijkheidshalve, maar wil er wel hardop over nadenken. ‘Ik veronderstel dat een Europese variant op Microsoft zich allicht anders zal gedragen dan de Amerikaanse Microsoft, maar het blijft een hyperscaler met de businessmodellen die daarmee samenhangen. Dan is de vraag: wat worden we daar beter van? Maar ook: waar moeten de miljarden, misschien wel vijftig of honderd, vandaan komen om die hyperscaler te bouwen? Want de genoemde drie – Microsoft, Google en Amazon Web Services – zijn over een periode van twintig jaar ontstaan en dan vooral uit de manier waarop wij ons met z’n allen als inkopende organisaties hebben gedragen.’ Federatieve aanpak Hij vervolgt: ‘Het probleem is: je zou minstens tien jaar nodig hebben om daar te komen en dan is de vraag: hoe kom je die jaren door? Je zou zo’n stap kunnen verdedigen door te stellen: uiteindelijk willen we gewoon helemaal onafhankelijk zijn. Maar bereik je dat dan door een Europese hyperscaler te bouwen – en eerlijk gezegd: van drie naar vier verruimt ook niet echt de keuze – of door federatieve oplossingen mogelijk te maken?’ Peter Verkoulen, programmadirecteur Centre of Excellence for Data Sharing & Cloud (foto: Arie Cijfer). Gaia-X is een van de Europese initiatieven die zo’n federatieve aanpak voorstaan. ‘Daarbij kan ik bijvoorbeeld met een kleinere cloud-provider werken omdat die toevallig om de hoek zit of heel specifieke diensten levert of waarvan ik zeker weet dat mijn persoonlijke data in Nederland blijven. En dat kan ik combineren met een Duitse partij of een Franse partij, of een hyperscaler, het is maar net wat je wilt.’ Verkoulen gebruikt voor de federatieve oplossing de parabel van de lappendeken. ‘Jouw oplossing kun je helemaal met Europese lapjes aan elkaar knopen – en als iemand er een Japans, Indiaas of Amerikaans lapje in wil weven: prima. En in geval dat het blauwe lapje niet bevalt, moet je het ook los kunnen punniken en kunnen vervangen door een groen lapje.’ Gaia-X is in 2020 ontstaan op initiatief van elf Franse en elf Duitse bedrijven. Inmiddels zijn wereldwijd zo’n 250 bedrijven en instellingen aangehaakt. ‘Het is een initiatief dat in Europa is ontstaan, vanuit de Europese normen en waarden, maar wel met een breder internationaal perspectief. Want wat heb je in het huidige mondiale systeem aan een oplossing die het alleen maar in Europa doet? Dus er is al snel gezocht naar hoe dat uit te breiden en dat heeft geresulteerd in het opzetten van hubs in andere landen. Er is een hub in Amerika, er is een hub in Japan, er is een hub in Zuid-Korea, dus echt over de hele wereld verspreid. Economische Zaken heeft toen aan TNO gevraagd om dat in Nederland op te starten en TNO heeft aan mij gevraagd, vanuit mijn rol als zelfstandig adviseur, om dat voor hen te doen.’ In 2023 is de hub opgegaan in het Centre of Excellence for Data Sharing & Cloud, de Nederlandse hub voor alles wat met data delen en de onderliggende benodigde (federatieve) cloud infrastructuren te maken heeft. Kernwaarden Met als kernwaarden data soevereiniteit, interoperabiliteit, transparantie en open standaarden, is Gaia-X inmiddels vijf jaar onderweg. ‘Dat is een proces van veel praten en nadenken en stukken schrijven en sinds anderhalf jaar wordt er ook echt software ontwikkeld. De kern van Gaia-X is eigenlijk het zogenaamde Digital Clearing House, dat ervoor zorgt dat data delende partijen met elkaar worden verbonden en dat daar ook (cloud) diensten onder kunnen worden gehangen die je dan federatief kunt gebruiken. Er zijn inmiddels tien commerciële partijen in de wereld welke die Digital Clearing House functionaliteit leveren. Ook in Nederland zijn gesprekken met een paar kandidaten in een afrondende fase. Daarmee is ook een misverstand uit de wereld geholpen dat Gaia-X zelf diensten zou gaan leveren en een concurrent zou worden van it-leveranciers. Nee, Gaia-X is geen commerciële partij, maar zorgt voor een standaard voor bijbehorende software specificaties en commerciële bedrijven gaan uiteindelijk die functionaliteit leveren.’ Hij voegt eraan toe dat Airbus en ook Électricité de France (EDF) in hun tenders om Gaia-X compliance vragen. ‘Dit zijn de eerste stapjes maar we staan aan de vooravond van een doorbraak.’ (Foto: Arie Cijfer) Een ander misverstand is dat Gaia-X gesubsidieerd zou worden door de Europese Commissie, geeft Verkoulen aan. De aangeslotenen betalen contributie en brengen op die manier werkbudget bij elkaar. ‘Er is wel een belangrijke rol weggelegd voor de overheid want die heeft een enorme marktmacht die ze kan inzetten bij Europese aanbestedingen. Daarbij wordt altijd gesproken over de ‘economisch meest voordelige inschrijving’, waarbij vroeger primair naar prijs werd gekeken en pas later naar functionaliteit. Maar je zou nu ook moeten kijken naar aspecten van soevereiniteit, beschikbaarheid. Kan ik makkelijk een Plan B organiseren als er iets gebeurt met mijn dienstverlener? Of als ik ineens niet meer bij data in Amerika kan, heb ik dan een alternatief? Daar moet je, vind ik, aandacht aan besteden en uiteindelijk moet je daar ook voor willen betalen. Dus de overheid heeft daar ook een heel belangrijke taak bij het aanschaffen van it-oplossingen die ze toch al nodig heeft en dit als het ware on the fly kan stimuleren en regelen.’ Verkoulen vervolgt: ‘Dit geldt in z’n algemeenheid en bij de innovatieve toepassingen waar we het in deze context over hebben geldt dat nog sterker. Het is het bekende kip-ei probleem: als er geen vraag is, gaan leveranciers ook niks ontwikkelen. Dus de overheid kan daar een impuls geven. Dat gebeurt gelukkig ook al, er zijn in Nederland een aantal grote innovatieve data deel projecten, zoals Health-RI. Dat gaat over secundaire data in de gezondheidszorg, dus niet om het primaire proces te ondersteunen maar data gebruiken om innovatie te doen en beleidsvraagstukken te beantwoorden. Een ander goed voorbeeld is het Smart Connected Supplier Network (SCSN) in de Brainport regio. Hier is een federatieve datadeel oplossing geïmplementeerd waar meer dan 400 high tech bedrijven via meer dan tien service providers dagelijks gebruik van maken.’ Speerpunten en sturing In de op 4 juli jongstleden aangekondigde Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS) zijn data, cloud en weerbaarheid drie van de zes speerpunten. ‘Ergo: dat moet nu echt gaan leiden tot één aanpak van de overheid op die domeinen. In de voorbereidende workshops zei iemand:  ‘We hebben een Rijksvastgoedbedrijf, moeten we niet ook naar een Rijkscloudbedrijf toe?’, en dan zie je mensen reageren en zeggen dat het een goed idee is en vervolgens beargumenteren waarom het voor hen toch niet past. Maar die NDS, die ademt nu wel uit: dit is geen keuze meer, we moeten dit samen gaan doen. Vanwege effectiviteit, kosten en functionaliteit. Maar ook omdat we op die manier sturing kunnen geven aan de markt en kunnen zorgen dat we een betere kant uitgaan. Het is natuurlijk echt niet zo dat in de huidige markt, waarbij dus 70-80 procent van de diensten door de hyperscalers worden geleverd, dat we dat op korte termijn hebben omgedraaid. Maar we moeten die beweging wel nu in gang zetten en de komende jaren grote stappen zetten. Overigens, de hyperscalers hebben ook een rol te spelen in de toekomst, maar wel op een manier waarop wij er nog controle over hebben. En dat zien we dus in die federatieve aanpak en lappendeken.’ Hoe zullen de hyperscalers hierop reageren denk je? Verlies van marktaandeel lijkt een logisch uitvloeisel… ‘Ja, dat kan, maar als je naar meer soevereine oplossingen toewerkt, dan gaat er nog een veel grotere markt ontstaan. Als de markt viermaal zo groot wordt en je marktaandeel zou halveren, dan heb je in absolute zin nog je omzet verdubbeld. Dus van die groeiende markt kun je ook met een kleiner marktaandeel beter worden. Het is dus enerzijds gecontroleerd de schade beperken en anderzijds ontstaan ook gewoon nieuwe mogelijkheden en nieuwe kansen. In het huidige geopolitieke klimaat, dat vergeten we wel eens, hebben Amerikaanse klanten ook vragen over afhankelijkheid en continuïteit. In zijn algemeenheid is dit iets wat niet meer weggaat. Dus kun je er maar beter actief wat mee gaan doen, ook als hyperscaler.’ Een korte anekdote: ‘Als ik twee, drie jaar geleden met betrokkenen sprak over het onderwerp digitale autonomie, dan was mijn punchline altijd in de geest van: ‘door het faciliteren van digitale autonomie maken wij innovatie en economische groei mogelijk’; als je weet dat je je data veilig kunt delen met anderen, dan ga je dat ook doen. En dan was de response veelal dat er nog geen beleid was voor digitale autonomie, of soevereiniteit. Mede door de actuele geopolitieke ontwikkelingen – om het maar even neutraal te zeggen – is dat nu prioriteit één, twee en drie in de politiek en dus ook bij de top van de ministeries en de uitvoeringsorganisaties. En ook in het bedrijfsleven, want ook daar wil men dat data veilig zijn, al is het misschien meer vanuit concurrentiële- dan vanuit privacyoverwegingen. Dit zie je ook terug bij het eerder genoemde SCSN voorbeeld: bedrijven delen enerzijds data met elkaar en zijn anderzijds concurrenten. Ze willen dus controle hebben over wat ze delen en met welk doel.’ EuroStack Ook in Europa zijn data delen en data soevereiniteit op dit moment ‘Chefsache’. Nadat de Europese Commissie (EC) eerder al een consortium van Europese bedrijven opdracht gaf voor het bouwen van Simpl (voor het ondersteunen van datatoegang en interoperabiliteit tussen Europese dataruimten) en het Europese Data Spaces Support Centre oprichtte, is EuroStack het meest recente initiatief van de EC, samen met meer dan 250 bedrijven en organisaties, waaronder de Nederlandse organisaties Rinis en AMS-IX. EuroStack behelst het maken van een plan voor een soevereine digitale infrastructuur voor Europa over de hele (digitale) stack heen en is ontstaan vanuit een conferentie in 2024 waar DG Connect (het directoraat-generaal van de EC belast met digitalisering) en de top van het Europese bedrijfsleven met elkaar spraken over de noodzaak van meer soevereiniteit en hoe die handen en voeten te geven. ‘Een soevereine digitale infrastructuur voor Europa over de hele stack heen: dat is van laten we zeggen de onderkant met de grondstoffen en de chips tot aan de bovenkant met de applicatie-laag, de ai-toepassingen, etcetera. Dus over die hele toren wordt nu nagedacht en gesproken over hoe Europa tot meer soevereiniteit en regievoering kan komen met betrekking tot de toepassingen die worden gebruikt. Gaia-X levert daaraan een kleine maar feitelijke bijdrage, en dan vooral over het cloud deel en over het data delen deel’, aldus Verkoulen. Waarbij hij aantekent: ‘Feit is wel dat je op alle lagen moet nadenken over welke controle je hebt en welke oplossingen van anderen je kunt gebruiken. Want je kunt wel soevereine cloudoplossingen bouwen als Europa, maar met welke hardware ga je dat dan doen? Met welke virtualisatiesoftware? Welke chips ga je gebruiken, enzovoorts.’ Het principe van de lappendeken is op al die lagen toepasbaar. Dit artikel is ook te lezen in GOV magazine nummer 21 van Atos.

Critici noemen ‘digitale omnibus’ knieval voor Big TechDe Europese Commissie kondigt een ‘digitale omnibus’ aan, een bundeling van wetten. Woensdag werd in Brussel een uitgebreid pakket gepresenteerd dat de regels voor kunstmatige intelligentie (ai), cyberbeveiliging en gegevensbescherming stroomlijnt.Dit nieuwe digitale pakket kan het bedrijfsleven een hoop administratief werk en naleving schelen. Europese bedrijven, van fabrieken tot startups, krijgen daardoor meer tijd voor innoveren en opschalen. De Commissie bezweert dat het niet om het verlagen van normen gaat. Het zou geen knieval zijn voor Big Tech, zoals veel privacy-beschermers stellen. De Digital Services Act (DSA) en de Digital Markets Act (DMA) blijven nagenoeg onaangetast.De toegang tot data wordt verbeterd. Volgens de nieuwe voorstellen worden de regels samengevoegd voor het gebruik van gegevens die niet over personen gaan. Vier aparte wetten worden samengebracht in de reeds bestaande EU-wet over gegevens. Dat geeft meer juridische duidelijkheid. Ook wordt het gemakkelijker van cloudserviceprovider te wisselen, bijvoorbeeld van AWS naar Azure of Google Cloud.Verder komen er model-contractvoorwaarden voor datatoegang en -gebruik alsmede standaard-contractbepalingen voor cloudcomputing-contracten.Hoogwaardige dataDe nieuwe data-uniestrategie schetst aanvullende maatregelen om meer hoogwaardige data voor ai te ontsluiten door de toegang uit te breiden, zoals datalabs. Er wordt een juridische helpdesk voor de Datawet ingesteld, als aanvulling op verdere maatregelen ter ondersteuning van de implementatie van de Datawet.Op komst is een toolbox voor het voorkomen van datalekken, maatregelen ter bescherming van gevoelige, niet-persoonlijke gegevens en richtlijnen voor het beoordelen van een eerlijke behandeling van EU-gegevens in het buitenland.CybersecurityEen soortgelijke stroomlijning zit er aan te komen voor cybersecurity. De Digital Omnibus voorziet in een vereenvoudiging van de cyberincident-rapportage. De Commissie wil overlappende meldplichten uit onder meer NIS2, Dora, de Cyber Resilience Act en de AI Act stroomlijnen.Er komt één centraal punt waar bedrijven kunnen voldoen aan alle verplichtingen op het gebied van incidentrapportage. Deze vereenvoudiging richt zich vooral op processen, niet op het verlagen van de inhoudelijke eisen. Dit moet leiden tot duidelijkere definities, minder dubbele administratieve stappen en een efficiëntere meldstructuur voor organisaties binnen de EU.AI Act aangepastDe AI Act waarover jaren is onderhandeld en die zelfs nog niet helemaal wordt toegepast, gaat alweer op de schop. De ai-regels worden innovatie-vriendelijker. Voorgesteld wordt om de inwerkingtreding van de regels voor ai-systemen met een hoog risico te koppelen aan de beschikbaarheid van ondersteunende instrumenten, waaronder de benodigde normen. De termijn voor de toepassing van de regels voor systemen met een hoog risico wordt verlengd naar maximaal zestien maanden. De regels worden van toepassing zodra de Commissie bevestigt dat de benodigde normen en ondersteunende instrumenten beschikbaar zijn.De Commissie wil de ai-wet ook eenvoudiger maken voor het mkb. Aan technische documentatie worden minder (ingewikkelde) eisen gesteld. Ook kunnen straks meer bedrijven hun ai-innovaties testen in een gecontroleerde testomgeving. De compliance-maatregelen worden verbreed, met name voor de auto-industrie.Een ander voorstel is de bevoegdheden van het AI Office te versterken. Ook komt er een centralisatie van het toezicht op ai-systemen die gebaseerd zijn op algemene ai-modellen, waardoor de governance-fragmentatie wordt verminderd.Minder cookiebannersOok de regels voor gegevensbescherming (AVG) worden aangepast om innovatie te stimuleren. De kern van de AVG blijft echter intact, terwijl het hoogste niveau van bescherming van persoonsgegevens wordt gehandhaafd.Modernisering van cookieregels is nodig om de online-gebruikerservaring te verbeteren. De wijzigingen zullen het aantal keren dat cookiebanners verschijnen verminderen. Gebruikers kunnen met één klik hun toestemming te geven en hun cookievoorkeuren opslaan via centrale voorkeursinstellingen in browsers en besturingssystemen.European Business WalletDe Europese Commissie stelt veel maatregelen in het vooruitzicht die het bedrijfsleven flink wat besparingen kan opleveren. Alleen al de European Business Wallet biedt een jaarlijks besparingspotentieel van 150 miljard euro. Hiermee zijn ze in staat om administratieve processen en kosten te verminderen.Met zo’n uniforme digitale tool kunnen bedrijven activiteiten en interacties digitaliseren die in veel gevallen nu nog fysiek moeten plaatsvinden. Bedrijven kunnen documenten digitaal ondertekenen, voorzien van een tijdstempel en verzegelen; geverifieerde documenten veilig aanmaken, opslaan en uitwisselen; en veilig communiceren met andere bedrijven of overheidsinstanties in hun eigen land en de andere 26 lidstaten. Het opschalen van een bedrijf in andere lidstaten, het betalen van belastingen en het communiceren met overheidsinstanties wordt in de EU eenvoudiger dan ooit.

De Computable Awards 2025, ook wel gezien als de ict-Oscars van Nederland, zijn voor de twintigste keer uitgereikt. Tijdens een inspirerende feestavond in Jaarbeurs Utrecht vierde de sector zijn successen en liet het zien op wat voor breed vlak innovatieve toepassingen worden bedacht. Chris Ouwinga, oprichter van softwarebedrijf Unit4, ontving de Lifetime Achievement Award. In de sfeervol, blauwig ingerichte Polar-zaal trapt de groep ‘Dames draaien door’ met zang, een versterkte viool en een flinke basdreun de uitreiking van de Computable Awards op 18 november af. De pakweg honderdvijftig genodigden weten gelijk wat hen te wachten staat: een feestelijke gala-avond waar in totaal negentien prijzen worden uitgereikt. De gasten worden verwelkomd door presentatrice Hendrika Willemse, oud-karatekampioen en it-ondernemer. Dames draaien door Hendrika Willemse Aisha De presentatrice krijgt bij de uitreiking van de prijzen hulp van Aisha, een met HeyGen-software gecreëerde avatar die geregeld categorieën en winnaars aankondigt. Tot een van de vroege uitverkorenen behoren Saxion Hogeschool en Politieacademie met hun onderwijsproject ‘Ai-gestuurd forensisch onderzoeksysteem’. Wat maakt hun project onderscheidend, wil Willemse weten van de naar voren getreden manager van de Politieacademie. ‘Met behulp van ai pogen we opsporingsonderzoek sneller en veiliger te maken. Het betekent een switch van menselijke naar digitale waarnemingen, waarbij we subjectieve elementen vervangen door data.’ De politie staat niet bekend als heel innovatief, maar met dit project laat zij wel degelijk zien te kunnen vernieuwen, stelt hij. ‘Wij leiden de professionals van de toekomst op.’  Enthousiasme Op het menu van de avond staan niet alleen de Computable Awards, maar ook heerlijke gerechten als zalm met venkel-dropgelei, gemarineerde watermeloen, gebakken coquille, geroosterde artisjok, variaties van kalf en aardpeer en friandises. Tussen de gangen door worden de awards ‘uitgeserveerd’. Aan een van de tafels klinkt luid gejuich als blijkt dat de gemeente Hoeksche Waard de Computable Award voor beste overheidsproject in de wacht heeft gesleept met ‘Anonimiseren met LLM’. In dit project kan ai-technologie gebaseerd op large language models (llm’s) persoonlijke en gevoelige informatie in teksten automatisch herkennen en anonimiseren. Hierdoor kan Hoeksche Waard data veilig delen en analyseren zonder privacyrisico’s waarbij documenten leesbaar blijven zonder dat alles wordt zwartgelakt. ‘Onze opensource-tool voor het anonimiseren met llm maken we voor iedereen toegankelijk. Dus ook voor andere overheden die namen en andere persoonlijke gegevens uit publieke documenten willen weglakken. Onze proof-of-concept is geslaagd’, zegt een enthousiaste vertegenwoordiger op het podium, nadat ze de prijs in ontvangst heeft genomen. Pionieren Juichkreten vallen ook te horen wanneer de Computable Award voor Future of Work wordt toegekend aan het Roboticalab van de vier energiepartnes Enexis, Stedin, Gasunie en Alliander. Het kwartet onderzoekt of het in het kader van de energietransactie mobiele robots kan invoeren in het veldwerk. De afgevaardigde van de groep vertelt aan Willemse dat het echt om pionieren gaat. ‘Elk van de vier partners pleegt op zijn eigen manier te werken. Het project hield daar rekening mee en wist die verschillen te minimaliseren. Een goed begrip van elkaars verschillen is belangrijk voor de business. Standaardisatie leidt tot de juiste oplossingen én schaalbaarheid.’ Diner van topklasse Breakdancers Victor Mids Natuurlijk is er ook ruimte voor amusement met een breakdance-act die de zaal vult met nieuwe energie en een ‘mind-blowing’ optreden van illusionist Victor Mids. Die neemt niet alleen het publiek in de maling maar laat ook op het podium Lisa Doulis van Cegeka (winnaar IT-Talent van het jaar) meedoen aan een proef die laat zien hoe makkelijk het brein voor de gek te houden is. Dit kan het verschil betekenen tussen leven en dood Opvallend is dat naast de gangbare Computable Award voor het beste zorgproject nog drie andere initiatieven uit de zorg prijzen pakken. De ‘normale’ award gaat naar het wetenschappelijk ai-project Advanced Neural Control to Restore Brain Function (Radboud Universiteit en Universiteit Maastricht) voor een betere behandeling van hersenafwijkingen. Veel waardering is er ook voor de winnaar van de categorie Digitale innovatie: Dassault Systèmes met het project ‘Ai-gestuurde Living Heart-modellen’. ‘Onze ai-gestuurde modellen brengen het hart als het ware tot leven’, licht een woordvoerder van het Franse 3d-softwarebedrijf op het podium toe. ‘Wij maakten een virtueel model van het hart met zijn fysieke eigenschappen. Daarmee kunnen medici simulaties doen voordat een echte operatie plaatsvindt. Dit kan het verschil betekenen tussen leven en dood.’ Het idee voor dit simulatieproject ontstond een jaar of twee geleden bij een collega die een dochter heeft met een hartafwijking, aldus de Dassault-man. ‘Wij ontwerpen allerlei digitale twins, waarom dan ook niet van het hart, was zijn gedachte. Zijn dochter is inmiddels gelukkig getrouwd.’  Slimmer werken De handen gaan op de avond ook op elkaar voor de winnaar van het partnerproject: het Nederlands Hart Netwerk, bestaande uit de huisartsenorganisaties Pozob, Stroomz en Meditta en de ziekenhuizen Catharina Ziekenhuis, Máxima MC, Anna Ziekenhuis, Elkerliek Ziekenhuis en Sint Jans Gasthuis. ‘In de zorg barst het van de gegevens. We zijn met elkaar om de tafel gaan zitten om de datadeling rond hartziektes te verbeteren’, legt een afgezant van het netwerk uit. ‘Inmiddels leidt de transmurale datakoppeling tot slimmer werken. Ons project richt zich op zuidelijk Brabant maar kan breder worden getrokken naar andere ziektes en regio’s.’ Winnaar Digitale Innovatie: Dassault Systèmes Winnaar Dutch Applied Ai Award: Juvoly Ook zorg-gerelateerd blijkt de winnaar van speciale Dutch Applied AI Award, een samenwerking van Computable met de Hogeschool van Amsterdam en podcast De Dataloog. Uit 120 inzendingen is uiteindelijk Juvoly gekozen, een bedrijf dat zorgprofessionals helpt om minder tijd kwijt te zijn aan administratie en meer aandacht te besteden aan de patiënt. Hun eigen Nederlandse (én Friese) opensource-spraakmodellen automatiseren medische verslaglegging. ‘We willen zelf ai-applicaties bouwen en niet afhankelijk zijn van bestaande partijen’, reageerde een medewerker van het bedrijf bij het krijgen van de prijs. Weerbaarder Op elk ict-evenement komt haast vanzelfsprekend ‘hot topic’ cybersecurity ter sprak, zo ook op deze avond. Computable Awards-jurylid Fred Streefland sprak zich lovend uit over alle tien nominaties in de categorie Cyber Resilience. ‘De gemiddelde scores waren hoog. Zij hebben de basis goed op orde.’ Hij ziet een positieve ontwikkeling: bij raden van bestuur groeit het besef dat cyberweerbaarheid vereist is en investeringen in cybersecurity nodig zijn. Verder benadrukt Streefland de kern van een succesvolle securitystrategie: ‘Samenwerking. Je kunt het niet alleen!’ Jurylid Anouk Vos Jurylid Reza Sharshar Jurylid Richard Turk Jurylid Fred Streefland Dat ziet hij ook terug in de winnaar van deze categorie: de 6de Overheidsbrede Cyberoefening (ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Ictu, KPMG en Spitz). Dit onderkent een van de organisatoren van deze cyberoefening in een felicitatiegesprekje met presentatrice Willemse: ‘Het onderscheidende van ons project is dat de regio’s er goed in werden betrokken: er is een verbinding gelegd met de nationale crisisinfrastructuur.’ Oeuvreprijs Aan het eind van het Computable-gala was er een ovationeel applaus voor Chris Ouwinga, de winnaar van de Lifetime Achievement Award. De redactie van Computable reikt deze prijs voor de vierde keer uit. Deze onderscheiding is bedoeld om een vakgenoot in het zonnetje te zetten en stil te staan bij zijn of haar carrière. Na eerdere prijzen voor Ad Nederlof, Paul Klint en Jaap Haartsen (en een gouden oeuvre-award voor Jan Baan in 2018 in het kader van vijftig jaar Computable) is het nu de beurt aan Ouwinga. Hij zit al 49 jaar in het ict-vak en geldt als een toonbeeld van een Nederlandse ict-ondernemer pur sang. Ouwinga was op 1 april 1980 een van de oprichters van Unit 4. Onder zijn leiding groeit het softwarebedrijf uit tot een internationaal opererende grote Nederlandse softwarespeler. Unit4 wordt in 2014 voor 1,2 miljard dollar gekocht door de Amerikaanse investeerder Advent om wereldwijd verder te groeien. Ouwinga blijft als commissaris actief tot medio 2021 maar ontpopt zich intussen ook als succesvol investeerder. Hij bouwt achter de schermen mee aan weer een nieuw succesvol Nederlands softwarebedrijf (Blinqx) en is als investeerder/adviseur betrokken bij tal van andere jonge it-bedrijven. Chris Ouwinga en echtgenote De gelauwerde it-ondernemer krijgt de prijs uit handen van Sander Hulsman, die eerder dit jaar als hoofdredacteur vertrok bij Computable en jarenlang de Computable-prijzenregen mee-presenteerde (en daar nog een dankbaar applaus voor ontvangt). ‘Prachtig. Fantastisch om dit te winnen’, reageert Ouwinga. ‘Ja, ondernemerschap brengt de wereld verder, dat denk ik echt. Maar dat geldt ook voor technologie. Als we kijken naar wat de mensheid in de afgelopen pakweg vijftigduizend jaar bereikt heeft, dan is dat vooral gekomen doordat we steeds betere hulpmiddelen konden vinden. Of dat nou een wiel was, vuur of artificial intelligence… het zijn dat soort zaken die ons allemaal verder brengen. Als je daaraan mag werken en als je mee mag helpen om die wereld op een goede manier te verbeteren, is dat fantastisch.’ Voor een totaaloverzicht van de winnaars klik hier: Hulde aan de winnaars van de Computable Awards 2025 Fotografie: Michiel Ton