computable

Nederlandse ontwikkelaars en hun aanpak Artificiële intelligence (ai)-agents kunnen worden toegewezen aan taken, die processen automatiseren en gegevens analyseren om output te genereren. De ai-agent moet strak worden aangestuurd en informatie ophalen die strikt nodig is voor het uitvoeren van de taak. Dat vergt inzicht in data-engineering, machine learning, pri‌vacy, compliance, design en gebruikersgemak want ‘bijna goed’ is vaak toch helemaal fout. Daarin maken Nederlandse ontwikkelaars reuzenstappen. ‘Dit wordt mainstream. Elke website heeft straks een ai-agent.’ Volgens onderzoeksbureau McKinsey kunnen ai-agents 60 tot 70 procent van de activiteiten automatiseren die momenteel de tijd van werknemers in beslag nemen. Op voorwaarde natuurlijk dat de ai-agents hun hallucinaties in toom houden. Sterke verhalen over blunderende chatbots doen het goed op feestjes. Onlangs opgetekend: GPT-5 van Open AI is creatief met ‘feiten’ en beweert dat Nelson Mandela in 1997 korte tijd ceo was van McDonald’s Zuid-Afrika. Ook over de negende symfonie van Ludwig van Beethoven heeft GPT-5 bijzondere ‘weetjes’ te melden. Beethovens meesterwerk zou in 1824 zijn uitgebracht op Blu-ray omdat de componist experimenteerde met hoge-resolutie-audioformaten. Het zijn onschuldige uitglijders, waar we om moeten gniffelen. Maar wat als it-dienstverleners hun ai-agents loslaten op het serieuzere werk: met klanten communiceren, commerciële gegevens verzamelen, campagnes bedenken, offertes opstellen of aanbestedingen controleren op juridische risico’s? Een uitglijder gaat ondernemers geld en klanten kosten. Nederlandse softwareontwikkelaars vertellen hoe ze aan de veilige kant blijven. Similarity threshold Het in Alphen a/d Rijn gevestigde Savvy.codes bouwt ai-agents voor overheden en grotere commerciële bedrijven. Die wil je niet per ongeluk op een smakeloze grap trakteren. Eigenaar Jerom Kok realiseert zich hoe breekbaar de relatie met klanten is en hoe snel die op de klippen loopt. Kok geeft zijn ai-agents daarom doelstellingen en rollen mee en bouwt begrenzingen in om hallucinaties te voorkomen. Dat gaat verder dan een schone prompt. Kok: ‘We voeren informatie in over hoe de ai-agent zich moet gedragen tegenover klanten en hoe die moet interacteren. Ook koppelen we een zogenaamde RAG aan een klantvraag. Retrieval-Augmented Generation is een ai-techniek die de nauwkeurigheid en betrouwbaarheid van grote taalmodellen, – llm’s -, verbetert door ze toegang te geven tot een goedgekeurde kennisbank. De ai-agent kijkt dan welke info past bij de gegeven taak. Daarbij is ook de similarity threshold relevant. Die bepaalt of een document of kennisfragment wél of niet wordt meegenomen in de context. Alleen bronnen die boven de ingestelde drempel scoren, worden gebruikt. Hoe hoger de drempel, hoe minder bronnen worden meegenomen en hoe kleiner de kans op irrelevante of foutieve informatie.’ Kok en zijn collega’s willen sturen zoals het bij de taak past. Soms moet de ai-agent zich strikt houden aan de opdracht en soms mag hij (zij?) creatief zijn en helemaal los gaan. Kok: ‘We geven ‘temperaturen’ aan een taak. Een hoge temperatuur maakt de output creatiever en minder voorspelbaar, bijvoorbeeld voor een LinkedIn-post. Een lage temperatuur zorgt juist voor voorspelbaarheid en nauwkeurigheid, handig voor een offerte. Met de aansturing hebben we echt stappen gemaakt. Dit wordt mainstream. Elke website heeft straks een ai-agent.’ Ruwe diamanten Bij ai-agents denken we al snel aan Big Tech en bekende namen als Claude, Grok, Copilot en GPT-5. Dat ook in Nederland volop wordt ontwikkeld, bewijzen Savvy.codes, VionA, Bonsai Software, Watermelon.ai en andere jonge it-bedrijven. Zij helpen klanten met hun eigen ai-agents. Neem het in Rotterdam gevestigde Bonsai, opgericht in 2023 door Yeslin Beljaars en Mees Konijnendijk. Bonsai werkt voor onder andere Toyota, Heijmans, Port of Rotterdam en Actief Zorg. Beljaars noemt de toonaangevende llm’s ‘ruwe diamanten’. Ze moeten veilig worden ingeregeld en dat kan alleen als ze vanuit bedrijfskundig perspectief worden gevoed met de juiste data en tools, en alleen toegang krijgen tot de systemen die strikt noodzakelijk zijn voor hun taak. Beljaars: ‘Om een adequate ai-agent te kunnen maken, moet je goed ingevoerd zijn in data-engineering en machine learning, privacy en compliance, softwaredesign en gebruikersgemak. Alle componenten moet je beheersen. Klopt, iedereen doet het, maar weinig bedrijven kunnen het echt. Op verschillende levels moet je drempels inbouwen, qua ethiek, privacy, cybersecurity en autorisatie, want gebruikers mogen nooit toegang krijgen tot data waartoe ze niet geautoriseerd zijn.’ “Een zorgverlener klopte bij ons aan. Het bedrijf met zesduizend medewerkers had honderd planners in dienst om alle werkroosters te maken. Met een ai-agent kunnen zij straks naar tien of twintig” – Mees Konijnendijk (Bonzai) Dat ai-agents niet meer weggaan, is voor Beljaars en Konijnendijk wel duidelijk. Voor iedereen die werkt met een computer, kunnen taken geautomatiseerd worden. Konijnendijk: ‘Je kunt het zo gek niet bedenken of de ai-agent kan het: code schrijven, financiële voorspellingen maken, ontwerpen, 3d-modellen maken, offertes schrijven, zoeken, rapporteren en inplannen. Onze klanten beginnen dat te begrijpen. Een zorgverlener klopte bij ons aan. Het bedrijf met zesduizend medewerkers had honderd planners in dienst om alle werkroosters te maken. Met een ai-agent kunnen zij straks naar tien of twintig.’ Ongestructureerde data ‘Een ai-agent bouwen was nog nooit zo makkelijk’, meldt Watermelon.ai op zijn website. ‘Automatiseer tot 96 procent van je supportvragen.’ Interessant! Hoe pak je dat aan? Watermelon.ai gaf geen gehoor aan die vraag van Computable. Het Rotterdamse VionA, opgericht in 2021 (om administratieve processen te automatiseren), deed dat wel. Oprichter Sam van der Wagen onderkent dat veel partijen inmiddels prima in staat zijn om een ai-agent te bouwen. Waar het volgens hem vaak aan ontbreekt is ethisch besef. Klanten tevreden houden vraagt om de juiste kaders en de juiste aansturing. Voor uitzendbureaus, verzekeraars, woningcorporaties en industriële bedrijven probeert VionA geld te besparen. Soms is dat op eieren lopen. Van der Wagen: ‘We willen niet dat de ai-agent zelf initiatief neemt. Het lijkt misschien een goed idee om eens uit te zoeken wat de directeur verdient, en de ai-agent heeft dat snel gevonden, maar het leidt tot problemen. Aan de voorkant moeten we dus al sturen, de juiste parameters invoeren. En achteraf moeten we controle houden met humans in the loop. We hebben bijvoorbeeld een functionaliteit ingebouwd zodat de ai-agent zelf een score geeft aan hoe zeker hij is van zijn zaak. Daar sturen we op. Toch kun je zelden helemaal zijn gedachtepad achterhalen. Laatste had onze ai-agent een verkeerd adres opgezocht. We kwamen erachter dat het adres daar net om de hoek was. Bijna goed en toch helemaal fout.’ VionA werkte in de eerste jaren vooral met robotic process automation (rpa, met name een scraping-techniek). Van der Wagen zag dat robots ‘niet dat zelflerende van een ai-agent hebben’. Een factuur uit elkaar halen kostte al veel tijd en het invoeren van de opdracht moest steeds herhaald worden. Van der Wagen: ‘De uitkomst van rpa is altijd voorspelbaar. Wat een ai-agent veel beter kan is ongestructureerde data structureren en bruikbaar maken. Steeds opnieuw en steeds beter, want zo’n agent leert van elke interactie. Voor hr-medewerkers blijft er bijvoorbeeld meer tijd over om gesprekken te voeren met mensen.’ “Het resultaat mag er zijn. De ai-agent beantwoordt maandelijks zo’n 12.000 vragen” – Jeroen Kok (Savvy.codes) Zero emissie De mens op de werkvloer kan door ai-agents flink ontlast worden, stelt Jerom Kok van Savvy.codes. Kok verwijst naar de agent die hij bouwde voor het beantwoorden van vragen over zero-emissiezones. Daarover is veel onduidelijkheid. Waarom zijn er zero-emissiezones? Waar zijn ze al? Waar komen ze? Wat is het verschil tussen een milieuzone en een zero-emissiezone? Voor welke voertuigen geldt de zero-emissiezone? Hoe zit het met de overgangsregels voor bestaande bestelauto’s? Hoe zit het met boetes, vrijstellingen en ontheffingen? Kok: ‘Voor opdrachtgever Opwegnaarzes.nl van de Rijksoverheid hebben we een kentekencheck gebouwd. Op basis van het kenteken van een auto geeft de ai-agent terug welke regelgeving geldt voor de eigenaar. We hebben dit gerealiseerd door middel van een technische koppeling met open data van het RDW en een lokale dataset met uitzonderingen – dat zijn er nogal wat. De check moest alleenstaand en geïntegreerd op andere sites te gebruiken zijn. Dat hebben we opgelost door er een zogeheten PEWC, een Progressive Embedable Web Component, van te maken. Het resultaat mag er zijn. Dit artikel staat ook in Computable Magazine 2025 #6.

In dit nieuwsoverzicht: Nvidia investeert één miljard dollar in Nokia voor ai-ran en 6G, Konekti gaat met 1,2 miljoen euro opschalen, STL heeft nieuwe infrastructuur voor betere netwerkbeveiliging, ThePhoneLab breidt reparatienetwerk uit en Thinkwise lanceert ai-upcycler voor RPG-modernisering. Nvidia investeert één miljard dollar in Nokia voor AI-RAN en 6G Nvidia gaat één miljard dollar investeren in Nokia om de ontwikkeling van ai-ran (radio access network) en de overgang van 5G naar 6G te versnellen, zo meldt het concern. De samenwerking omvat de introductie van de Nvidia Arc Aerial Ran Computer, een 6G-ready platform, en de integratie van Nokia’s ran-software op de Nvidia cuda-architectuur. T-Mobile US zal vanaf 2026 veldtesten uitvoeren met de nieuwe technologie. Dell levert PowerEdge-servers voor de infrastructuur. Analisten verwachten dat de ai-ran-markt tegen 2030 meer dan tweehonderd miljard dollar waard is. De samenwerking moet telecomproviders in staat stellen ai-diensten en edge computing grootschalig te implementeren. Konekti gaat met 1,2 miljoen euro opschalen De Eindhovense startup Konekti heeft 1,2 miljoen euro opgehaald in een seedronde geleid door Arches Capital, met deelname van de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM). Het platform automatiseert de datatransformatie van gefragmenteerde it-systemen naar betrouwbare digital twins, waardoor bedrijven binnen dagen inzicht krijgen in hun processen. Dit versnelt analyses en maakt verbeteringen en ai-toepassingen schaalbaar, aldus de startup: het bouwen van datamodellen zou zo vijf tot tien keer sneller verlopen dan voorheen. De oplossing wordt al gebruikt door multinationals en consultancybedrijven en sluit aan op platforms als Celonis, SAP Signavio en Microsoft Power Automate. De investering is bedoeld om internationale opschaling te ondersteunen. STL heeft nieuwe infrastructuur voor betere netwerkbeveiliging Het Sectorinstituut Transport en Logistiek (STL) in Utrecht heeft de implementatie van Fortinet Security Fabric afgerond. De overstap vervangt een verouderde infrastructuur die onvoldoende bescherming bood tegen moderne cyberdreigingen. Met de geïntegreerde oplossing beschikt STL over centraal beheer, snellere detectie en respons en verbeterde prestaties en beschikbaarheid, zo meldt de leverancier. De consolidatie verlaagt operationele kosten en vermindert risico’s op menselijke fouten. Partner SLTN ontwierp de architectuur. Voor STL was ook compliance een belangrijke eis: maandelijkse rapportages over incidenten en netwerkverkeer worden nu automatisch gegenereerd, waarmee de organisatie voldoet aan wet- en regelgeving rond privacygevoelige informatie. ThePhoneLab breidreparatienetwerk uit Het Amsterdamse ThePhoneLab heeft in een tweedelige financieringsronde 2,5 miljoen euro opgehaald. ROM InWest sloot zich in de tweede ronde aan als co-investeerder, naast een eerdere sharefundingcampagne. Met het kapitaal wil ThePhoneLab zijn landelijke netwerk versneld uitbreiden en reparatie steviger positioneren als duurzaam alternatief voor vervanging. Zodra landelijke dekking is bereikt, wil het bedrijf zich richten op groei in België en Duitsland. De vraag naar reparaties, zoals batterijvervanging, neemt toe doordat apparaten langer in gebruik blijven, meldt het bedrijf. De investeerder zegt de circulaire strategie van het ThePhoneLab te ondersteunen, die verspilling tegengaat en de levensduur van apparaten verlengt. Thinkwise lanceert ai-upcycler voor RPG-modernisering Het Apeldoornse Thinkwise heeft een nieuwe versie van diens Upcycler gelanceerd. De ai-upcycler kan legacy IBM-RPG (Report Program Generator) automatisch analyseren, begrijpen en omzetten naar een moderne programmeeromgeving, van DB2/AS400- of Power-platformen naar het eigen platform. Door integratie van ai verloopt het proces dertig tot vijftig procent sneller. Bedrijven kunnen hun legacy-systemen moderniseren zonder bestaande logica of kennis te verliezen, aldus het bedrijf, wat aanzienlijke tijd- en kostenbesparingen oplevert. De tool maakt flexibele en schaalbare oplossingen mogelijk en vergroot de wendbaarheid van organisaties. Het is de bedoeling in de toekomst meer programmeertalen te ondersteunen met de ai-upcycler, zodat klanten meer vrijheid krijgen bij het moderniseren van hun systemen.

Opiniemaker en voorvechter van digitale soevereiniteit Bert Hubert roept op om vandaag te stemmen op kandidaat-Kamerleden die nadenken over de verstandige inzet van digitalisering en hun invloed kunnen laten gelden in het parlement. Dat zijn er in zijn ogen niet zoveel en daarom heeft hij de website Nerdvote.nl opgezet om hen beter voor het voetlicht te brengen.  Het doel van deze site is, stelt Bert Hubert, om ieder kandidaat-Kamerlid te steunen dat wil en kan bijdragen aan: – It die niet 100 procent afhankelijk is van Amerikaanse Big Tech, ‘zodat we onze paspoorten/persoonsgegevens niet door Amerikanen te hoeven laten managen’; – Het behoud van onze privacy, zodat we vrij kunnen communiceren; – Onze cybersecurity, zodat onze medische uitslagen niet verhandeld worden. Dun gezaaid Hubert benadrukt dat de website geen ‘TechVote’, is. ‘We steunen niet de grootste fans van ai en internet. We zoeken mensen die nadenken over wat verstandig is, en die hun invloed ook kunnen doen gelden in het parlement.  We hoeven geen techbro’s of vertegenwoordigers danwel fans van Big Tech te steunen. Die hebben echt al veel te veel invloed op het overheidsbeleid.’ Steun is volgens hem noodzakelijk omdat geschikte kandidaat-Kamerleden van alle partijen heel dun zijn gezaaid, terwijl vrijwel al het talent uit de Kamercommissie Digitale Zaken vertrekt of vaak op een onverkiesbare plek staat.   Onder de kandidaat-Kamerleden die Hubert in zijn overzicht heeft opgenomen, staan onder anderen de recent door Computable geïnterviewde Barbara Kathmann (Groenlinks-PvdA) en Queeny Rajkowski (VVD). Lees ook: Wat zeggen verkiezingsprogramma’s over ict?

In een serie interviews rond de komende verkiezingen liet Computable drie ‘digitale Kamerleden’ van GroenLinks-PvdA, D66 en VVD aan het woord. De partij die de polls momenteel leidt, PVV, ontbreekt in dit rijtje evenals het CDA dat in de afgelopen periode maar weinig inbreng had in het digitale debat. Van alle politieke partijen die nu in Tweede Kamer zitten is, volgens NLdigital, Volt de meest digitale partij. De branchevereniging is gematigd positief over de aandacht voor ict in de verkiezingsprogramma’s, maar tekent daarbij aan dat cruciale thema’s als cybersecurity onderbelicht blijven. Een overzicht.  PVVOver de PVV, de grootste partij in de polls, kunnen we kort zijn. Van een samenhangend digitaal beleid valt bij Wilders en de zijnen geen spoor te bekennen. Het woord ‘digitaal’ komt slechts twee keer voor in het verkiezingsprogramma. De hoofdpunten:De PVV wil geen digitale euro. Voor daders van gewelds- en zedenmisdrijven moet er een digitale schandpaal komen. Één zin is gewijd aan ai. ‘Met slimme inzet van kunstmatige intelligentie verlagen we de administratiedruk.’CDAHet CDA wil van Nederland een fatsoenlijk land maken, ook digitaal. De partij, volledig afwezig tijdens het afgelopen Kamerdebat over de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS), heeft wel een indrukwekkende lijst plannen voor digitale veiligheid en de digitale overheid (zie lange lijst onderaan het artikel). De kern van het CDA-verkiezingsprogramma op het gebied van digitalisering draait om digitale weerbaarheid, regie op data, en het versterken van publieke waarden in de digitale ruimte. De partij positioneert digitalisering dus niet als een technologische luxe, maar als een maatschappelijke noodzaak die vraagt om regie, bescherming en inclusie. Kunstmatige intelligentie moet ethisch en transparant worden ingezet, met duidelijke kaders voor publieke en private toepassingen. Digitale infrastructuur moet worden beschouwd als publieke nutsvoorziening, vergelijkbaar met water en elektriciteit.JA21En dan het snel stijgende JA21. De partij van Joost Eerdmans heeft meer oog voor digitalisering dan de politiek verwante PVV. De voornaamste keuzes:Ondernemers de ruimte geven om voorop te lopen in digitalisering door eenvoudige en eenduidige regelgeving.  Een nationale strategie waarin het bedrijfsleven gezamenlijk optrekt met de overheid en kennisinstituten moet versnipperd beleid voorkomen. Het gebruik van ai in de praktijk stimuleren, vooral in het mkb. Dit kan door in te zetten op slimme data-analyse, automatisering en ai-oplossingen die ondernemers echt helpen. Aan ethische kaders hebben we niet genoeg, vindt JA21. Het uitgangspunt is productiviteit. Net als bij veel.andere partijen leven er bij JA21 zorgen over digitale soevereiniteit. Oplossing is het investeren in strategische technologie en digitale veiligheid.Er moet een nationale cloud onder Nederlandse wetgeving komen. En geen Amerikaanse of Chinese toegang tot onze data.Innovatie stimuleren door bedrijfskosten voor R&D direct aftrekbaar te maken; een verbreding van de WBSO.Betere inzet van digitale therapieën en vroegtijdige interventies. Nakomen van de NAVO-afspraak dat 1,5% van het bruto binnenlands product moet worden geïnvesteerd in cyberveiligheid, kritieke infrastructuur en innovatie. Een verantwoordelijk ministerie moet toezien op een centrale aanpak van deze investering.Geen nieuwe wetgeving die verder gaat dan de EU-wetten.BBBHet BBB-verkiezingsprogramma draait om digitale autonomie en cybersecurity, ai en technologie, digitalisering van de zorg alsmede EU-wetgeving en strategische autonomie. Sterke nadruk op digitale soevereiniteit: vitale infrastructuur moet in Nederlandse of Europese handen blijven.Overheidsdata en privacygevoelige informatie worden bij Nederlandse/EU-partijen opgeslagen.Kritiek op buitenlandse afhankelijkheid van cloud- en softwareleveranciers.Verzet tegen massasurveillance en chatcontrole; bescherming van end-to-end encryptie.Technologie moet ten dienste staan van mensen, niet andersom.Kritiek op de monopoliepositie van big tech.Investeringen in ai-hubs en een ai-fabriek in Groningen via Defensie.Positieve houding ten opzichte van ai, mits goed gereguleerd, met aandacht voor deepfakes en gezichtsherkenning.Slimme zorg: digitalisering moet werkdruk verlagen en kosten reduceren.Pleidooi voor uniforme ict-standaarden in de zorg.Kritiek op EU-programma’s die zorgkosten verhogen; voorkeur voor nationale regie.BBB wil ‘nationale koppen’ op EU-regelgeving terugdringen.Behoud van essentiële productiecapaciteit en kritieke kennis in Nederland of Europa.Actieve keuze voor Nederlandse bedrijven bij digitaliseringsprojecten.NSC en VoltNSC, een partij die via ai-specialist Jesse Six Dijkstra zeer actief was op gebied van digitale zaken, blijft buiten dit overzicht nu haar aanhang zich rond het nulpunt beweegt. Van de overige partijen die in de Kamer zitten is Volt digitaal het meest aan de bal. Deze partij wil:Zoveel mogelijk aansluiting bij Europese programma’s zoals STEP (strategische tech-investeringen) zoals ai en kwantum), IPCEI (steuteltechnologieën zoals chipproduktie, Europese cloudinfrastructuur en digitale diensten) en het toekomstige European Sovereignty Fund.Nog meer fiscale stimulansen die de innovatie bevorderen, zoals de WBSO en medewerkersparticipatie in de vorm van aandelenopties.Een Nederlands cofinancieringsfonds om deelname aan Europese innovatiefondsen makkelijker te maken en het aanvraagproces los te trekken van de ministeries.Opties verkennen voor het aanbieden van meer mogelijkheden tot het financieren van startups tegen een risicovrije rente (theoretisch rendement dat belegger zonder enig risico kan behalen). Zo helpt de overheid start-ups door de kritieke ontwikkelingsfase.Aandeel van durfkapitaal in Nederland vergroten.Innovatiehubs waar ondernemers betaalbaar voorzieningen kunnen krijgen voor bijvoorbeeld testopstellingen en kleinschalige productie. Vaste, langetermijnfinanciering van fundamenteel, toegepast en praktijkgericht onderzoek. Dit stimuleert de opzet van risicovolle en innovatieve projecten. Zo’n financiering maakt Nederland aantrekkelijker voor toptalent en internationale samenwerking.Bezuinigingen op startersbeurzen terugdraaien en het budget verhogen. Onderzoek zonder specifiek doel produceert verrassend veel nieuwe technologie en vormt daarmee de basis van een gezond innovatie ecosysteem.Stimuleren van ontwikkeling van kwantumtechnologie.Innovatie van en met ai. Breder denken dan grote taalmodellen zoals ChatGPT.Invoering van het 28ste regime waarmee Europese groeibedrijven toegang krijgen tot één set duidelijke regels. Zo kunnen zij eenvoudiger grensoverstijgend opereren, sneller opschalen binnen de interne markt en concurreren op wereldniveau.Onder de Nationale Investeringsbank (NIB) wordt het instrumentarium voor durfkapitaal fors uitgebreid. Er komen meer middelen vrij voor start-ups, scale-ups en mkb om innovatie te stimuleren.De Nationale Investeringsbank breidt het aantal angel-regelingen uit. Dit . zijn overheidsinitiatieven die het investeren door business angels in start-ups en scale-ups stimuleren. Er worden fiscale stimuleringsregelingen voor start-ups uitgewerkt, waardoor expertise en kennis uit de praktijk beter benut worden bij investeringen in jonge bedrijven.De NIB moet op afstand van de Kamer komen te staan. Om deze investeringsbank op te zetten zal een eenmalige publieke investering van tien miljard euro nodig zijn, waarmee op de kapitaalmarkten het tienvoudige opgehaald kan worden.Eén groot Europees durfkapitaalfonds moet innovaties aanjagen. NL DigitalWil je weten welke parlementaire inbreng een bepaald Kamerlid op digitaal gebied heeft gehad, dan biedt de ai-tool Beleidsradar uitkomst. Tot slot presenteert NLdigital de Verkiezingsmatrix digitalisering 2025. De branchevereniging analyseerde de standpunten van politieke partijen over digitalisering, ai, innovatie en de digitale economie. Volt voert deze lijst aan als meest digitale partij, aldus NLdigital. CDA maakt een verrassende sprong naar de kopgroep. VVD en D66 laten sterke vooruitgang zien. De branchevereniging vindt het positief dat veel partijen inzetten op ai, innovatie en digitalisering van de zorg.Toch blijkt uit de analyse ook dat cruciale thema’s als cybersecurity onderbelicht blijven. Er komt namelijk ingrijpende cybersecurity-wetgeving aan, maar het thema wordt veelal alleen bij naam genoemd of in de context van autonomie. En dat is veel te beperkt, aldus NLdigital. Ook had deze branchevereniging meer politieke aandacht verwacht voor het thema digitale overheid. Nieuwkomer in het nationale debat is het thema digitale autonomie & soevereiniteit. De roep om verstandige en duidelijke keuzes hierover was ook onderdeel van NLdigital’s wensenpakket. Wat de branchevereniging opvalt bij het doorlezen van de partijprogramma’s is dat dit soms ook doorslaat naar protectionisme. Bovendien sluiten de gewenste investeringen niet aan bij de bredere digitale ambities. Nieuwe, Europese alternatieven op hetzelfde niveau brengen als de leidende technologie in de markt gaat nog veel tijd en investering kosten. NLdigital verwacht dat een nieuwe coalitie tenminste zal bestaan uit een combinatie van drie partijen uit de lijst CDA, GroenLinks/PvdA, VVD, D66, JA21 mogelijk aangevuld met kleinere partijen. Uit deze partijen ziet de branchevereniging op digitalisering met name goede scores van VVD, CDA en D66, terwijl GroenLinks/PvdA vooral neutrale scores kent en JA21 een veel negatiever beeld. Een nieuw kabinet op basis van deze partijen heeft een goede kans enkele ambitieuze stappen te gaan zetten voor de digitale economie, zo besluit NLdigital.Overigens organiseerde een coalitie van brancheorganisaties op maandag 13 oktober 2025 Hét Digitale Debat in het Nationaal Archief in Den Haag. Terug te kijken op YouTube.Lijst met punten van het CDA:Het CDA doet voorstellen om digitale rechten beter in de wet te verankeren, zoals het recht op transparantie en het recht op eigenaarschap van data. Om desinformatie te bestrijden, moet in Europees verband worden gewerkt aan regelgeving, waaronder bronvermelding en de aanpak van anonieme accounts en fact checking. Minder afhankelijkheid van Big Tech buiten Europa. Investeren in digitale autonomie, bijvoorbeeld door als Europa eigen cloud-toepassingen te maken, en met gelijkgestemde landen te bouwen aan de versterking van de Europese chipsector.De landelijke overheid fungeert als voorloper in de transitie naar de eigen cloud toepassing. Ondersteunt lagere overheden om ook deze transitie door te voeren.Binnen het groeifonds komt ruimte voor investeringen in sleuteltechnologieën met een sterke focus op ai. Er komt daarnaast een commissaris ai voor centrale regie. Zo stimuleren we steviger samenwerking en data-uitwisseling tussen bedrijven, onderwijsinstellingen en overheden. Toezichthouders behouden hun onafhankelijke rol, en zien toe op naleving van de geldende wetgeving op het gebied van ai. Een betere verankering van digitale ethiek: ai-ethiek, het begrijpen van algoritmes, mediawijsheid en cyberveiligheid in funderend en vervolgonderwijs en bibliotheken.Stimulering van chipproductie en -ontwerp met gelijkgestemde Europese landen. Daadwerkelijke productie van geavanceerde chips in Nederland of Europa.Doorontwikkeling van het Nederlands ‘large language-model’ GPT-NL als basis voor ai. Stimulering van de bouw van Europees-autonome datacentra. Steunen voor de komst van een ai-fabriek in Noord-Nederland en essentiële softwaretoepassingen. Bescherming van essentiële bedrijven tegen beperkingen die deze krijgen opgelegd door landen buiten Europa, zoals exportbeperkingen vanuit de VS en China. Straffen voor platforms die zich niet aan de regels houden. Bij herhaalde en grove schending websites en platforms (tijdelijk) uit de lucht halen. Naast strenge handhaving moet Nederland initiatief nemen voor aanscherping van de DSA (digitale diensten-wet), waarmee platforms als Telegram en X worden gedwongen om meer te doen tegen desinformatie en schadelijke of zelfs criminele content. Techbedrijven verplichten om standaard de veiligste en meest privacy-vriendelijke instellingen te gebruiken.(Mkb)bedrijven moeten makkelijker geld kunnen aantrekken. Urgentie krijgt een verder geïntegreerde Europese kapitaalmarkt om de beschikbaarheid van (durf)kapitaal voor bedrijven te verhogen en beursgangen in Europa aantrekkelijker te maken. Om particulier kapitaal te mobiliseren voor investeringen komt er een ‘win-win-lening’ in, een belastingkorting in box 3 voor particulieren die een lening aan het Nederlandse mkb verstrekken. Een betere regeling is nodig voor winstdeling, zodat start- en scale-ups makkelijker werknemers aan zich kunnen binden. *Er moet ook een ruimte komen om nieuwe technologieën veilig en gecontroleerd te testen, zodat innovaties sneller de samenleving ten goede komen.Ruimte voor innovatie. Behoud van de expatregeling, de innovatiebox en de (uitgebreide) WBSO. Geen verdere aanscherping van de renteaftrekbeperking. Niet tornen aan de inkoop van eigen aandelen. Kortom, rust op de plaats.Vervanging van de versnipperde fiscale regelingen en herinvestering in effectieve ondernemersregelingen gericht op investeren, innoveren en werkgeverschap. Nieuwe impuls geven aan het Groeifonds. Nadruk op nieuwe technologieën die nodig zijn voor de toekomst.Nederlandse toponderzoeksinstellingen beter in stelling brengen om innovatie aan te jagen.Meer toepassing van ruimtevaart en satellietdata.Minder regels, meer vertrouwen. Lancering van een versterkt programma om regeldruk aan te pakken.Aandacht voor digitale ethiek, want digitale technologie is niet waardenvrij.Prioriteit voor ict-vernieuwing bij de BelastingdienstInzet van ai bij de aangiftebehandeling ter verlichting van de druk op de uitvoering.Waar mogelijk en verantwoord ai inzetten om vergunningsprocedures te versnellen, met name om informatieverstrekking te versimpelen.De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) tegen het licht houden, zeker waar die wet efficiënte samenwerking door delen van gegevens in de weg staat en voor administratieve lasten zorgt. Fysiek en digitaal beheren en beveiligen van cruciale infrastructuur, zoals op en onder de Noordzee.Omvorming van Invest-NL/Invest-International, en gedeeltes van de Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland (RVO), tot een Nationale Investeringsbank, met een flink kapitaal om private financiering aan te jagen.Private investeerders stimuleren om in de meest risicovolle vroege fase van veelbelovende techbedrijven te investeren.Publieke investeringen in innovatie en R&D (publiek en privaat), om de Lissabon doelstelling van 3 procent te halen. Toezichthouders behouden hun onafhankelijke rol, en letten op naleving van de geldende wetgeving op het gebied van ai. Betere verankering van digitale ethiek: ai-ethiek, het begrijpen van algoritmes, mediawijsheid en cyberveiligheid in funderend en vervolgonderwijs en bibliotheken.Nationaal Zorgplatform oprichten om datagestuurd werken in de zorg te bevorderen. Digitale infrastructuur met open standaarden en afdwingbare afspraken.Medische opleidingen hebben aandacht voor de werking, kansen en risico’s van technologie en met name ai.

De Chinese, voormalige ceo van Nexperia was al bezig was met het ontmantelen van de Europese activiteiten van het bedrijf en het verplaatsen van de productie en het overhevelen van fabrieksgeheimen naar China. Zhang Xuezheng wilde 40 procent van het personeel in Europa ontslaan en een onderzoeks- en ontwikkelingsfaciliteit in München te sluiten. Deze plannen vormden aanleiding voor de Nederlandse regering om eind september de controle over chipmaker Nexperia over te nemen. Dit schrijft persbureau Reuters, op basis van een aantal bronnen in Den Haag. Ook NRC Handelsblad schrijft over de achtergronden van de handelswijze van de regering. De krant wijst ook op een andere aanleiding voor het ingrijpen bij de Nijmeegse chipfabrikant, namelijk dat Zhang reeds de geheimen van de fabriek van het bedrijf in het Britse Manchester had overgedragen aan een fabriek van moederbedrijf Wingtech in China, inclusief chipontwerpen en machine-instellingen. Fysieke apparatuur van de productiefabriek van het bedrijf in Hamburg zou als volgende worden meegenomen, aldus de Haagse bronnen.   Blokkade Er lopen inmiddels gesprekken tussen Nederland en China om toe te werken naar een constructieve oplossing die de belangen dient van het bedrijf zelf, de Europese afnemers van Nexperia-chips die hun voorraden snel zien opdrogen en de Chinese eigenaar. Begin oktober blokkeerde het Chinese ministerie van Handel de export van de producten van het bedrijf uit China. Hoewel de meeste chips van Nexperia in Europa worden geproduceerd, wordt ongeveer 70 procent in China verpakt voordat ze worden gedistribueerd. Door het exportverbod kampt met name de Duitse auto-industrie met een tekort aan chips. Die van Nexperia worden in grote aantallen gebruikt in onder meer de elektronische systemen van auto’s. Het Europese hoofdkantoor van de chipfabrikant wil nu delen van de chip-productie uitbesteden aan niet-Chinese partijen. Daarmee wil het de Chinese ban op de export van halffabricaten en componenten omzeilen.

In dit nieuwsoverzicht: Main Capital vergroot Franse portfolio, Adoptie 2FA valt of staat met communicatie en managementsteun, Rotterdamse startup Builders haalt drie miljoen euro op, schijnzekerheid grootste risico in ketenbeveiliging en ChatGPT Go ook gratis in India. Main Capital vergroot Franse portfolio Main Capital Partners heeft aangekondigd in het Franse Shippingbo te investeren, een saas-platform voor logistiek management met hoofdkantoor in Toulouse. Shippingbo combineert order-, warehouse- en transportmanagement in één oplossing en bedient circa duizend klanten, waaronder DHL en Stef. Het bedrijf telt ongeveer tachtig medewerkers en behaalt het grootste deel van de omzet in Frankrijk, maar breidt uit naar Spanje, België en Zwitserland. Met steun van Main Capital wil Shippingbo productontwikkeling versnellen, internationaal uitbreiden en een buy-and-build-strategie uitvoeren. Het management behoudt een aanzienlijk aandelenbelang. Voor de Haagse investeerder is dit de derde platforminvestering in Frankrijk in 2025, na de opening van het Parijse kantoor eerder dit jaar. Adoptie 2FA valt of staat met communicatie en managementsteun Tweestapsverificatie (2FA) is breed ingevoerd in het Nederlandse bedrijfsleven, maar succes hangt sterk af van communicatie en managementsteun, zo blijkt uit onderzoek van Visma onder 319 ict-beslissers. Van de respondenten voerde 45 procent 2FA gefaseerd in, 29 procent organisatiebreed en 18 procent via een pilotgroep. Communicatiekanalen zijn vooral e-mail en intranet (vijftig procent), it-support (vijftig procent), trainingen (37 procent) en app-meldingen (37 procent). Acceptatie stijgt bij organisatiebrede uitrol (56 procent) en bij actieve managementsteun (51 procent). Medewerkers reageren overwegend positief: veertig procent accepteert 2FA zonder moeite, 28 procent toont enthousiasme. De onderzoekers benadrukken dat duidelijke interne communicatie en leiderschap cruciaal zijn voor adoptie. Rotterdamse startup Builders haalt drie miljoen euro op Het platform Builders heeft drie miljoen euro opgehaald, waarmee het totaal sinds de oprichting op 4,5 miljoen euro komt, zo maakte de Rotterdamse startup bekend. De venture studio ontwikkelt samen met ondernemers enterprise ai-bedrijven en wil met de nieuwe financiering jaarlijks minimaal vier bedrijven lanceren. Eerdere ventures waren onder meer Noon, Obeyo en Influentials, waarvan de laatste succesvol werd verkocht. Het huidige portfolio bevat Everday, Avery en Cortena, bijna klaar voor seedfinanciering. Builders bereidt daarnaast een fonds van vijfentwintig miljoen euro voor om het ai-ecosysteem verder te ondersteunen en Europese uitbreiding te realiseren. Investeerders zijn onder meer Invint Capital, Den Breems & Schouten en diverse angel investors. Schijnzekerheid grootste risico in ketenbeveiliging Veel organisaties beperken ketenbeveiliging tot contractuele eisen, maar dat levert vooral schijnzekerheid op, stelt Orange Cyberdefense. Nieuwe regelgeving zoals NIS2 verplicht bedrijven ook leveranciersrisico’s te beheersen, maar supplychainsecurity scoort slechts 37 procent in een Enisa-readinessmeting. Contractuele clausules en certificeringsplichten blijken vaak niet effectief zonder begeleiding en gezamenlijke aanpak. De cyberbeveiliger adviseert daarom drie stappen: realistische en toetsbare eisen stellen, beleid vertalen naar controleerbare praktijk en ketenbeveiliging structureel opnemen in programma en begroting. Zonder actieve ondersteuning van leveranciers blijven afspraken vrijblijvend en vergroten organisaties hun risico’s in plaats van ze te verkleinen. ChatGPT Go ook gratis in India OpenAI stelt zijn ChatGPT Go-plan een jaar gratis beschikbaar voor gebruikers in India. Het abonnement, normaal minder dan vijf dollar per maand, biedt tien keer meer gebruiksmogelijkheden dan de gratis versie, inclusief beeldgeneratie, bestandsuploads en verbeterde geheugenfuncties, aldus TechCrunch. India is na de VS de grootste markt van OpenAI, met meer dan een miljard internetgebruikers en ruim zevenhonderd miljoen smartphones. Ondanks 29 miljoen downloads in negentig dagen leverden in-app aankopen slechts 3,6 miljoen dollar op. Concurrenten zoals Perplexity en Google bieden vergelijkbare gratis plannen.

CityLegends, een sociaal netwerk voor straatcultuur waar skaters, freerunners, BMX-rijders, dansers en makers spots, clips en evenementen delen, heeft twee miljoen dollar opgehaald om wereldwijd op te schalen en zijn technologie een boost te geven. Aan de ronde wordt deelgenomen door het in San Francisco gevestigde GFR Fund, het Dutch Sport Tech Fund, het Leisure Ontwikkel Fonds Noord-Brabant (LOF Brabant) en SportInnovator, met vervolginvesteringen van bestaande geldschieters Lumo Labs en LeanSquare. CityLegends is als platform, dat straatcultuur, media en gaming (e-sports) combineert, al actief in ruim veertig steden in Europa, de Verenigde Staten en Azië. Met de nieuwe investering wil het Eindhovense bedrijf de internationale expansie versnellen en nieuwe functies ontwikkelen. Het sociale netwerk beweegt zich op het snijvlak van sport, cultuur en technologie. Volgens LOF Brabant geeft de nieuwe investering ‘een krachtige impuls aan de urban-leisure-cultuur. CityLegends slaat een brug tussen sport, kunst en digitale innovatie om talent onder de aandacht te brengen, gemeenschappen te versterken en steden levendiger en inclusiever te maken’ De kapitaalinjectie speelt tevens in op de komende Olympische Spelen van 2028 in Los Angeles. Daar is aandacht voor de stedelijke ‘leisure’-cultuur en urban sports.  

Interview | Menno van Doorn Agentic ai is nu nog te vroeg, zegt VINT-directeur Menno van Doorn. ‘Er sluimert een nieuwe softwarecrisis, waarbij bedrijven zich verschuilen achter autonome systemen.’ Organisaties moeten zich beter bewust worden van de risico’s van ‘agentic ai’, stelt Menno van Doorn, directeur van het Verkenningsinstituut Nieuwe Technologie (VINT) van Sogeti. ‘Ik zou er uiterst voorzichtig mee zijn; je geeft niet zomaar de sleutels van jouw bedrijf uit handen aan software die zelfstandig beslist en handelt.’ VINT doet al dertig jaar onderzoek naar de impact van technologie en publiceert hierover regelmatig rapporten en boeken. De studie ‘Schaarste in overvloed; het grote ai-experiment’ roept op tot bewust experimenteren met generatieve ai: niet alleen om de technologie te begrijpen, maar ook om onze eigen rol in een ai-gedreven wereld te herdefiniëren. Van Doorn: ‘Bij generatieve ai werk je in een sandbox: je maakt plaatjes, teksten, video, muziek of je genereert een nieuw eiwit voor wetenschappelijk onderzoek. Als je kunstmatige intelligentie wil gebruiken om een marketingplan uit te werken en te testen, dan kan dat jouw werk als marketeer versnellen. Je doet niemand schade, er is geen klant die je ermee lastigvalt. Je bent gewoon met je eigen creatieve proces bezig. En de mens is altijd in de loop.’ Ik zou de planning in de gezondheidszorg niet door virtuele agents laten afhandelen Agentic ai gaat duidelijk een stap verder: ai agents zijn ontworpen om autonoom te handelen, doelen te stellen, en complexe taken uit te voeren met minimale menselijke tussenkomst. ‘Agentic ai grijpt direct in op je processen, en daar ligt het risico’, zegt Van Doorn. Het kan dus wel eens fout gaan met ai-agents. ‘Agentic ai werkt probabilistisch: het rekent met waarschijnlijkheden, niet met zekerheden. Waar klassieke software ‘if-this-then-that’-logica volgt, maakt agentic ai keuzes op basis van kansmodellen.’ In het recente rapport dat Sogeti publiceerde over Agentic ai, ‘Autopilot Yes/No’, worden die verschillen toegelicht. Agentic ai kan confabuleren, zegt Van Doorn. Dit verwijst naar het gedrag waarbij iemand verhalen vertelt die niet kloppen met de werkelijkheid, vaak zonder dat die persoon zich daarvan bewust is. Het is dus geen opzettelijke leugen, maar een manier waarop het brein gaten in het geheugen probeert op te vullen. ‘Je kunt je er als bedrijf niet achter verschuilen’, verwijst Van Doorn naar de rechtszaak die was aangespannen tegen Air Canada. Een klant kreeg verkeerd advies van de chatbot en wilde daarvoor gecompenseerd worden ‘De luchtvaartmaatschappij gaf voor de rechter de chatbot de schuld, maar de rechter ging daar uiteraard niet in mee. Je kunt je niet verschuilen achter de software – een chatbot of een algoritme – die je gebruikt.’ Geen herstelknop ‘Gewoonlijk zou je zeggen: Air Canada heeft ervan geleerd, ze passen het aan in de software. Dat gaat echter niet op in het nieuwe paradigma. Het is namelijk geen bug, het is een feature van de virtuele agent, een eigenschap. Chatbots gaan zo prettig met klanten om juist omdat ze probabilistisch werken. Maar ze kunnen ook heel prettig het verkeerde advies geven. Het zijn taalmodellen; goed in taal, goed in overtuigen. Er is dus geen herstelknop waarmee je de software aan kunt passen om problemen de volgende keer te voorkomen. De hamvraag is of het ooit beter wordt. En kunnen we dan wel vol gas gaan? Ik verwacht van niet’, zegt Van Doorn. ‘Juist omdat het een eigenschap is, niet iets wat is te verbouwen. Ik zou de architectuur van bijvoorbeeld een bank niet herbouwen met virtuele agents. Of de planning in de gezondheidszorg door hen laten afhandelen. Daar is het nu allemaal nog te onbetrouwbaar voor.’ Als je naast iedere chatbot een mens zet om te checken, is dat is veel te inefficiënt Vibe coding Een interessante tussenstap is vibe coding, legt Van Doorn uit. ‘Dan maak je met de probabilistische ai deterministische software. Daar kun je de bugs wel uithalen maar de code heeft weer niet de kracht van de taal die moderne ai-agents zo interessant maken.’ Letterlijk staat vibe coding voor coderen op gevoel. Je wil iets maken op basis van de ‘vibe’, jouw gevoel en die ai genereert vervolgens de volledige applicatie voor jou. ‘Een kind kan de was doen zo lijkt het, maar met coderen zonder kennis ga je nat’. Van Doorn verwijst naar Andrew Ng, één van de invloedrijkste ai-experts ter wereld. Ng noemt vibe coding een ongelukkige term. De naam suggereert dat het een nonchalante bezigheid is. In werkelijkheid vindt hij ai-assisted coding een diep intellectuele oefening. Hij zegt dat het hem ‘uitput’, omdat het veel denkwerk vereist — van het formuleren van goede prompts tot het begrijpen van gegenereerde code en fouten. ‘Kan me goed voorstellen dat Ng vibe coding uiterst vermoeiend vindt’, stelt Van Doorn. ‘Want je bent constant aan het scannen waar het de bocht uitvliegt en hoe je dat moet herstellen. Dus jouw aandachtspanne en waarschijnlijk ook de kennis die je moet hebben van waar je mee bezig bent, die maken samen of je een level verder komt. Het klinkt heel makkelijk: ik kan geen letter programmeren, maar toch een programma in elkaar zetten. Als je niet de juiste prompts weet te maken, zou het zomaar kunnen dat de software niet iets gaat verbeteren, maar juist verslechteren. Dan gaat hij zijn oude code overschrijven of datalekken produceren. Dit zijn wel hele fundamentele dingen natuurlijk. Volgens Andrew Ng hebben we straks ook meer software-experts nodig in plaats van minder.’ Hier ziet Van Doorn een relatie met de softwarecrisis uit de jaren zestig, toen programmatuur steeds complexer en duurder werd, en moeilijker te onderhouden. Er sluimert een nieuwe softwarecrisis, waarbij bedrijven zich verschuilen achter autonome systemen, terwijl de verantwoordelijkheid bij henzelf blijft liggen. Bovendien is nog niet duidelijk hoe software engineering anno 2025 vibe coding precies onder controle moet krijgen. Extreem belangrijk als je mag aannemen dat de regels code die door amateurs worden geschreven gaan exploderen. Er zitten ontegenzeggelijk positieve kanten aan ai. Maar het is nu nog te vroeg om op ai te vertrouwen die agency heeft Kwaliteitsgarantie Sogeti heeft een naam hoog te houden als het gaat om quality assurance en het testen van software. ‘Hoe verifieer je een proces waarin ai iets creëert dat precies doet wat jij wil en niet uit de bocht vliegt; en hoe test je dat? Voor iedere organisatie is het heel belangrijk om dit op orde te hebben. Wij moeten die kwaliteitsgarantie kunnen bieden. Het accent komt door al die nieuwe ai-mogelijkheden zo steeds meer op quality assurance te liggen. Traditioneel draait it om efficiency en effectiviteit. Maar als je naast iedere chatbot een mens zet om te checken, is dat is veel te inefficiënt. Het is een duivels dilemma, want de mens is lui en vertrouwt al snel te veel op de uitkomsten van ai. Zo wees een recente studie uit dat artsen die hun werk door een ai lieten controleren minder opletten en meer fouten maakten, omdat ze ervan uitgaan dat ai hun fouten er wel uitzeeft. Daar is een nieuw woord voor: cognitive offloading. Zo ontdekken we dat uiteindelijk de kwaliteit van gen ai, vibe coding en agentic ai zwaar afhankelijk is van de mens die checkt en test. De nieuwe generatie software engineer moet alerter zijn dan al haar voorgangers.’ Nu nog te vroeg Niet dat Van Doorn gen ai of ai agents wil afserveren (mocht dat al kunnen, want ze zijn er inmiddels in groten getale). Maar hij wil de garantie dat er niks fout gaat. Wat we nodig hebben is niet alleen technologische innovatie, maar bestuurlijke reflectie: wie bestuurt er straks nog echt? ‘Er zitten ontegenzeggelijk positieve kanten aan ai. Maar het is nu nog te vroeg om op ai te vertrouwen die agency heeft. Je hebt soms hele complexe planningstaken in situaties op een vliegveld bijvoorbeeld. Ik zou dan een virtuele agent laten meedraaien als een teamlid of zo. Dus laat ze met ideeën komen en dan ervan leren en begrijpen. Dat is zeker nuttig. Maar om dan de planning te overhandigen aan dat ‘ding’, nee. Misschien over tien jaar; wie weet waar deze ontwikkeling naartoe gaat, misschien zelfs wel nooit. Maar nu is het in ieder geval nog te vroeg.’ Dit artikel staat ook in Computable Magazine #6 2025.

Digitale soevereiniteit, de dreiging van post-quantumcomputing en een strategische omslag in beleid en cultuur vragen om ai-gestuurde detectie en preventie als fundament van moderne beveiliging. Een gesprek met Philipp Strassmann van Fox-IT.Binnen vijf jaar zal de helft van alle beveiligingsbudgetten besteed worden aan preemptive cybersecurity (Gartner). Reageren op incidenten is niet langer voldoende. Dreigingen moeten actief voorkomen worden, met ai-gestuurde detectie en voorspellende analyses. Computable sprak over die radicale wijziging van beveiliging, en de rol daarbij van de politiek en ai, met Philipp Strasmann, managing director Fox-IT en NCC Group Market Leader Noord-Europa.Welke trends bepalen de Europese aanpak van digitale technologie?‘Het terughalen van data (‘geopatriation’) en digitale soevereiniteit zijn belangrijke trends in heel Europa, waarbij zowel organisaties als overheden inzetten op veilige technologie uit eigen land. In de huidige onvoorspelbare geopolitieke wereld en een groeiend wantrouwen tussen landen zien we een duidelijke verschuiving richting soevereine technologieën.’Hoe speelt Europese wetgeving in op deze ontwikkelingen?‘Kunstmatige intelligentie roept cruciale vragen op. Niet alleen over waar ai-modellen worden getraind, maar ook waar de achterliggende infrastructuur zich bevindt en welke afhankelijkheden ontstaan. De aankomende Cloud and AI Development Act wil het tekort aan Europese cloud- en ai-capaciteiten aanpakken door de dataverwerkingscapaciteit binnen de EU te verdrievoudigen en meer dataverwerking te laten plaatsvinden bij cloudproviders uit de EU.’De dreiging van post-quantum-cryptografieWaarom is vooruitdenken in cybersecurity zo belangrijk?‘In de cybersecurity-sector wordt al nauwlettend gekeken naar de dreiging van post-quantum-cryptografie, die in de toekomst mogelijk gekraakt zou kunnen worden door ai-supercomputingplatforms. Zelfs als die technologie vandaag nog niet bestaat, zouden aanvallers nu al data kunnen verzamelen om die later te ontcijferen. Het is daarom essentieel om nu in actie te komen, voordat het te laat is.’Welke obstakels ervaren organisaties vandaag al?‘Er worden al geavanceerde algoritmen en technologieën getest om dit tegen te gaan, maar voor veel organisaties is het zelfs al een uitdaging om de basisbeveiliging goed op orde te krijgen. Een gebrek aan cyberweerbaarheid vandaag kan organisaties in een post-quantum-tijdperk duur komen te staan.’De noodzaak van preemptieve cybersecurityWaarom verschuift de focus naar preventie?‘De verschuiving naar preemptive cybersecurity is onvermijdelijk en noodzakelijk. We hebben dagelijks te maken met incidenten die in de meeste gevallen voorkomen hadden kunnen worden. De toekomst ligt dan ook in het proactief detecteren en neutraliseren van dreigingen voordat ze schade kunnen aanrichten.’Wat vraagt dit van organisaties en hun beleid?‘Dit vraagt niet alleen om ai-gestuurde dreigingsdetectie, maar ook om een strategische herziening van securitybeleid. Cybersecurity moet worden geïntegreerd in de bedrijfsstrategie en de organisatiecultuur moet meebewegen. Security Operations-teams moeten leren werken met voorspellende analyses en het management moet investeringen in preventieve maatregelen zien als strategische zet, niet als kostenpost. De invoering van NIS2 zal deze omslag versnellen.’

Op 29 oktober mogen we naar de stembus. Ook de digitalisering van Nederland staat op de agenda. Helaas alleen bij mensen die er niet toe doen, zoals u en ik. De basis van ons ict-onvermogen, desinteresse en vooral te veel geld, staat steviger dan ooit. In 2021, bij de voorlaatste Kamerverkiezingen, had Arjen Lubach een triest-hilarisch item over de vaderlandse ict en onze bestuurders en Kamerleden. Een onderwerp was een ernstig datalek bij de GGDs bij de coronaregistratie. Ophef. En daarna niks. Nu hebben we een nog veel ernstiger datalek van medische gegevens van bijna een miljoen vrouwen. Ophef. En daarna niks. O sorry, iedereen krijgt een brief. Omdat bestuurlijk Nederland het geheugen van een goudvis heeft, schrijf ik een LinkedIn-post waarin ik memoreer dat ons bsn-systeem behoorlijk robuust is opgezet maar de ambtenarij er vanaf dag één de middelvinger ernaar heeft opgestoken. Elke zzp’er die jarenlang zijn bsn op zijn facturen moest zetten begrijpt wat ik bedoel. Een ander onderdeel van Lubachs item was het digibetengehalte van ministers en Kamerleden. Ict-Kamerleden hebben inmiddels wel een eigen commissie Digitale Zaken, soms met deskundige Kamerleden. Ik herinner mij Maarten Hijink (SP) en Queeny Rajkowsky (VVD). Helaas wordt talent snel herkend en gepromoveerd naar dossiers die er voor hun club wél toe doen: Zorg (SP) respectievelijk Immigratie (VVD). Nu zit er ook zo’n ict-talent, PvdA-backbencher Barbara Kathmann. Vermoedelijk heeft ze zich te weinig laten zien op dossiers die er wel toe doen, want ze mag vertrekken. Neem het van mij aan: van een partij met minder dan vijftien zetels heeft de digitalisering-stemmer niets te verwachten Het succesnummer van Digitale Zaken was CDA-Kamerlid Henri Bontenbal, die zich daar bezig hield met filosofische bespiegelingen. Dat is geen kritiek. Een partij met vijf zetels heeft geen tijd voor onbelangrijke dossiers. Bontenbal was aan het oefenen voor het lijsttrekkerschap. Neem het van mij aan: van een partij met minder dan vijftien zetels heeft de digitalisering-stemmer niets te verwachten – ok, de Piratenpartij uitgezonderd. Het CDA wordt straks weer groot, maar diezelfde Bontenbal is straks de grootste ict-deskundige. Ook D66, eens de digitaliseringspartij, heeft een lijst die bijna vrij van digitale deskundigheid is. Het digitale kroonjuweel is Nathalie van Berkel, tot voor kort bestuurder bij het UWV en daar in huis gezien als the weakest link. Mede dankzij meer zichtbare ict-drama’s maken weinigen zich druk om het stille digitaliseringsdrama dat zich onder haar leiding bij het UWV WERKbedrijf voltrok. De VVD linkt in een warrige motie van backbencher Buijsse een kleinere overheid aan de inzet van meer artificiële intelligentie (ai) bij diezelfde overheid. Voor de techno-optimistische liberalen is het saneren van ontspoorde ict-projecten en peperdure legacy-ict geen route naar een kleinere overheid. We gaan dus naar een nieuwe Kamer en kabinet dat op het gebied van digitalisering/ict meer dan ooit stuurloos is. Als de peilingen kloppen zijn er maar vier partijen met meer dan vijftien zetels, dus verwacht geen deskundigheid of belangstelling voor ’technische’ dossiers buiten de anderhalve dag ophef bij het zoveelste datalek en kreten over de kansen en bedreigingen van ai. Lopende dossiers met een serieuze ict-component, zoals de foutieve WIA-uitkeringen en de afwikkeling van de toeslagenaffaire, zijn bestuurlijk al onder controle. De belangrijkste les wordt zelden geleerd: schaarste, dreiging en bestuurlijke focus maken slim Met een stuurloze politiek zijn het de publieke organisaties zelf die bepalen hoe de tientallen miljarden ict-belastinggeld worden gemanaged. Op zijn best is het gevolg dat al die honderden organisaties en ministeries de eigen toko optimaliseren. Allemaal maken ze dan tripjes naar ict-walhalla Estland, waar ze het moeten doen met 1,3 miljoen inwoners, een veel lager welvaartsniveau en een op ict-gebied agressief buurland. De belangrijkste les wordt zelden geleerd: schaarste, dreiging en bestuurlijke focus maken slim. Ontbrekende deskundigheid en visie en sturing kenmerkt ons. Nederland is een schatrijk land en de tolerantie voor wanbestuur en verspilling kunnen we ons gewoon veroorloven. Dat de politiek op ict-gebied buitenspel staat wordt mooi gedemonstreerd door de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS), bedacht door ambtenaren en gepresenteerd aan de Kamercommissie Digitale Zaken. Maar liefst drie Kamerleden kwamen opdagen. De inhoud van de NDS laat zich lezen als een déjà vu: ‘standaarden’, ‘bouwstenen’, ‘samen inkopen’. Het zijn lege intenties die niemand binden. Het enige verrassende is dat de organisaties data willen gaan delen, maar reken erop dat wie de term ‘basisadministratie’ gebruikt naar een andere baan kan omzien. Elke organisatie wil ‘zijn’ data in een eigen database. Data betekenen autonomie en autonomie gaat bij publieke organisaties voor alles. Al deze digitaliseringsellende is geen argument om als betrokken ict-burger op 29 oktober thuis te blijven. Je hoeft geen rechtszaak tegen de overheid te beginnen om mensen aan het denken te zetten. Een klein beetje mondigheid op sociale media en professionele civil courage in media als Computable kan soms al enig verschil maken. En onderaan de kieslijsten staan vast mensen met verstand van ict die een schouderklopje verdienen. Laten we die eens samen op de Twitters (@ReneJanV) en LinkedIn gaan opsporen. Dit artikel staat ook in Computable Magazine 2025 #6. DatarevivalDatarevival is een rubriek van René Veldwijk over de wondere wereld van data. Veldwijk is associé bij Ockham Groep en opiniemaker bij Computable.

De VVD wil dat het kabinet snel in actie komt, nu zeven Nederlandse universiteiten in de Verenigde Staten op een zwarte lijst zijn geplaatst. Het liberale kamerlid Queeny Rajkowski heeft hierover Kamervragen gesteld aan minister Gouke Moes (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap). Aanleiding is een publicatie in Computable. Volgens de VVD zijn snel maatregelen nodig om de schade te beperken. Kamerlid Queeny Rajkowski vreest dat de boycot-wetgeving van de VS de internationale samenwerking in tech-onderzoek ernstig kan schaden. De zogenoemde anti-BDS-wetgeving (Boycot, Desinvestering en Sancties) verbiedt Amerikaanse overheidsinstellingen samen te werken met organisaties die Israël boycotten. Als eerste gaat de staat Florida zeven Nederlandse universiteiten om die reden beperkingen opleggen die de samenwerking op techgebied kunnen belemmeren. Andere staten zouden soortgelijke sancties voorbereiden. Rajkowski vraagt of er alternatieve routes voor r&d-projecten mogelijk zijn. Ook wil ze dat de Nederlandse overheid en kennisinstellingen met betrokken Amerikaanse staten om de tafel gaan zitten. Daarnaast moet het ministerie contact opnemen met de zeven universiteiten om te kijken hoe r&d-projecten die samen met de VS worden ondernomen, kunnen worden gered. Volgens Marc Salomon, decaan van de Amsterdam Business School en hoogleraar Besliskunde aan de Universiteit van Amsterdam, lopen verschillende projecten gevaar, bijvoorbeeld op het gebied van chips maar ook medische innovatie. Eerder reageerde hij op de impact van activisme op academische vrijheid, waarbij hij pleitte voor duidelijke grenzen en overheidsingrijpen.

Het Europese hoofdkantoor van Nexperia wil delen van de chip-productie uitbesteden aan niet-Chinese partijen. Daarmee wil het de Chinese ban op de export van halffabricaten en componenten omzeilen. Nieuwe partners zouden een deel van de bewerking en het verpakken van chips kunnen overnemen van de fabriek in Dongguan. Persbureau Reuters citeert kringen rond Nexperia die stellen dat de speurtocht naar alternatieve partners in de leveringsketen aangeeft dat de breuk tussen het hoofdkantoor en Nexperia China nog lang niet is opgelost. Volgens een woordvoerder van Nexperia werd echter al eerder gezocht naar alternatieven buiten de eigen onderneming. Dit zou al zijn begonnen voordat de Nederlandse regering het met China aan de stok kreeg over Nexperia. Ramkoers Nexperia Europa en de Chinese tak blijven op ramkoers. Dat laatste onderdeel dreigt nu met juridische stappen tegen ‘Nijmegen’ waar de concernleiding gevestigd is. Het hoofdkantoor heeft volgens de Chinese divisie zonder enige grond twijfels gezaaid over de kwaliteit van in Dongguan gemaakte elektronische componenten. Gedoeld wordt op een brief aan afnemers in Azië waarin het hoofdkantoor waarschuwt niet voor de kwaliteit te kunnen instaan van chips die via andere kanalen van Nexperia China komen.  Sinds Nexperia in Nederland, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk weer een Europees management heeft, is de machtsstrijd binnen Nexperia verscherpt. Tot voor kort trok Zhang Xuezheng via zijn bedrijf Wingtech als eigenaar van Nexperia aan de touwtjes. Eind september greep minister Vincent Karremans (Economische Zaken) de controle over Nexperia. De bewindsman houdt zich het recht voor om besluiten tegen te houden of terug te draaien als die de belangen van de Europese bedrijfsonderdelen zouden schaden. Hij wil zo het weglekken van kennis, intellectuele eigendomsrechten en kapitaal naar China tegenhouden. Vrijwel tegelijk schorste de Ondernemingskamer ceo/grootaandeelhouder Zhang Xuezheng. Een jaar lang mag hij zich niet met het concernbeleid bemoeien.  Maar Zhang heeft nog veel grip op de Chinese vestigingen. De medewerkers daar kregen onlangs een brief dat ze niet naar orders vanuit Nijmegen hoeven te luisteren. We zijn een Chinees bedrijf onder Chinese leiding, zo luidt de boodschap. Anders gezegd: het hoofdkantoor in Nijmegen heeft daar bijna niets meer te vertellen. Afnemers Voor de afnemers betekent dit grote onzekerheid. De klanten van Nexperia China kunnen lokaal wel weer chips geleverd krijgen, maar moeten deze in Chinese valuta afrekenen. Persbureau Reuters meldt dat de leveringen aan binnenlandse distributeurs zijn hervat. Het feit dat voortaan in yuan wordt gefactureerd, wijst erop dat Nexperia China veel losser van de hoofdvestiging in Nijmegen is komen te staan. Nexperia Nijmegen heeft behalve aan Duitse autofabrikanten nu ook aan Japanse afnemers laten weten de leveringen van chips niet te kunnen garanderen. De Volkswagen Groep meldt een alternatieve leverancier te hebben gevonden die kan bijspringen. Volgens Carsten Brzeski, hoofdeconoom ING Duitsland is het moeilijk om over te stappen naar een andere leverancier van chips. ‘Dat duurt weken, misschien maanden.’ Het gevaar van een chipcrisis is groot. Volgens Handelsblatt gebruiken alle Europese concerns op gebied van lucht- en ruimtevaart Nexperia-chips. Van de machinebouwers is dat 95%, bij de medische apparatuur 86% en de auto-industrie 49%.

BLOG – De Europese datacenterbranche, in Nederland vertegenwoordigd door de Dutch Datacenter Association (DDA), waarschuwt al jaren dat Europa dringend meer datacentercapaciteit moet bouwen. Zonder uitbreiding, zo luidt de boodschap, komt de digitale economie in gevaar. Ai, cloud, cybersecurity en industrie 4.0 vereisen steeds meer rekenkracht — en dus meer datacenters. Toch? Wie de publieke discussie volgt, ziet dat het pleidooi van de DDA nauwelijks nog gehoor vindt. Gemeenten en provincies stellen bouwstops in, burgers verzetten zich tegen ‘energieslurpende dozen’ in het landschap, en zelfs binnen de politiek is het vertrouwen tanende. Het narratief dat datacenters ‘essentieel’ zijn, wordt overschaduwd door de vraag: ten koste van wat? Die maatschappelijke weerstand is niet uit de lucht komen vallen. Integendeel, ze is grotendeels door de sector zelf gecreëerd. Muur Waar andere industrieën – van staal tot voedselverwerking – gedetailleerde cijfers publiceren over energieverbruik, emissies en grondstoffen, heeft de datacentersector zich jarenlang verscholen achter een muur van bedrijfsgevoeligheid. Concrete data over PUE (Power Usage Effectiveness, een standaardmaatstaf om de energie-efficiëntie van datacenters te meten), waterverbruik, restwarmtelevering of het aandeel hernieuwbare energie? Zelden publiek. Zelfs het totale elektriciteitsverbruik van Nederlandse datacenters blijft een schatting: ergens tussen de twee en vier procent van het nationale totaal, afhankelijk van wie je het vraagt.Deze geslotenheid voedt wantrouwen. Wie niets deelt, lijkt iets te verbergen. Terwijl energiebedrijven, netbeheerders en overheden juist behoefte hebben aan inzicht om infrastructuur te plannen en duurzaamheidsdoelen te halen, koos de sector voor een strategie van minimale openheid. Defensief Wanneer er wet- en regelgeving in de maak is die meer transparantie of strengere efficiëntie-eisen vraagt, komt de sector zelden met constructieve voorstellen. De reactie is eerder defensief dan coöperatief. Voorbeelden zijn er te over. De invoering van de Europese Energie-efficiëntierichtlijn (EED) werd jarenlang afgezwakt door lobbydruk. Ook bij de Nederlandse voorstellen om restwarmte aan te bieden aan nabijgelegen warmtenetten, of bij lokale duurzaamheidscriteria voor nieuwe datacentervergunningen, klonk herhaaldelijk het bezwaar dat de regels ‘onevenredig’ of ‘remmend voor innovatie’ zouden zijn. Het resultaat: vertraging, wantrouwen en een groeiend politiek en maatschappelijk verzet. Wat de sector jarenlang wist te vermijden, wordt nu wet Daar waar de sector wél communiceert, is dat vaak in de vorm van marketing. ‘100 % groene stroom’, ‘CO₂-neutraal’ en ‘circulair gebouwd’ zijn termen die goed klinken, maar zelden worden onderbouwd met verifieerbare data. Veel datacenters kopen garanties van oorsprong (GvO’s) uit Scandinavië om hun stroomgebruik ‘groen’ te labelen, terwijl de fysieke elektriciteit in Nederland grotendeels afkomstig is uit gascentrales. Ook wordt vaak gesproken over ‘restwarmtebeschikbaarheid’, terwijl in werkelijkheid nog nauwelijks warmte daadwerkelijk wordt geleverd aan stedelijke warmtenetten. Speelveld Met de herziening van de Energie-efficiëntierichtlijn (EED) en de komst van de CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) verandert het speelveld ingrijpend. Vanaf 2024 moeten datacenters groter dan 500 kW verplicht rapporteren over hun energieverbruik, koelefficiëntie (PUE), hernieuwbare-energieaandeel, afvalwarmte, watergebruik en benutting van restwarmte. Deze data worden openbaar gedeeld via nationale registers. Daarnaast verplicht de CSRD duizenden Europese bedrijven – inclusief datacenteroperators – om jaarlijks te rapporteren over hun milieu-impact (Scope 1-2-3-emissies), governance en sociale prestaties. Die rapportages moeten worden gecontroleerd door onafhankelijke auditors. Met andere woorden: wat de sector jarenlang wist te vermijden, wordt nu wet. Ironisch genoeg had de datacenterbranche deze ontwikkeling zelf kunnen leiden. Stel dat operators tien jaar geleden vrijwillig hun energie- en efficiëntiegegevens hadden gepubliceerd, restwarmteprojecten hadden gestimuleerd en hun prestaties onafhankelijk hadden laten certificeren — dan was de publieke discussie vandaag fundamenteel anders geweest. Transparantie had het vertrouwen kunnen versterken, nu moet ze het wantrouwen wegnemen. Kruispunt De datacentersector bevindt zich op een kruispunt. De komende jaren zal de druk op energie-infrastructuur verder toenemen door ai-toepassingen en gpu-intensieve workloads. Alleen datacenters die hun energie-efficiëntie structureel verbeteren, restwarmte aantoonbaar benutten en hernieuwbare bronnen fysiek integreren, behouden hun maatschappelijke legitimiteit. Daarvoor is meer nodig dan slogans. Het vraagt om: Transparantie: open publicatie van verbruiks- en efficiëntiedata, inclusief onafhankelijke verificatie; Samenwerking: actieve betrokkenheid bij regionale energie- en warmtenetplannen; Innovatie: integratie van energie-opslag, load-balancing en ai-gestuurde efficiëntie; Verantwoording: rapportages conform EED en CSRD, niet als last, maar als kans om leiderschap te tonen. Aanjagers De sector heeft de kennis, middelen en technologie om het verschil te maken. Datacenters kunnen juist de aanjagers worden van de energietransitie door hun unieke positie: continu-bedrijf, voorspelbare load en hoge restwarmtepotentie. Maar daarvoor moet eerst een mentale omslag plaatsvinden. Zolang de branche het narratief van de ‘onbegrepen energieslurpende sector’ blijft voeden, blijft ze onderdeel van het probleem in plaats van de oplossing. De datacenterbranche heeft het sentiment tegen zich, maar kan dat alleen zelf herstellen — door eerlijk te meten, open te communiceren en de data te laten spreken. Marco Verzijl, medeoprichter Stichting Save Energy Foundation Bronnen en verwijzingen:Energie-efficiëntierichtlijn (EED): Richtlijn (EU) 2023/1791, artikelen 12 en 14Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD): Richtlijn (EU) 2022/2464International Energy Agency (IEA): ‘Electricity 2024 Report’Dutch Datacenter Association (DDA): ‘State of the Dutch Data Centers 2024’Planbureau voor de Leefomgeving (PBL): ‘Monitor Energieverbruik Datacenters 2023’

In dit nieuwsoverzicht: EU stelt strengere eisen aan cloudsoevereiniteit, Atos krijgt EcoVadis Platinum Medal, wereldwijde ict-uitgaven volgend jaar naar zes biljoen, Nederlandse tech via achterdeur in Russisch defensieproject en BS Automatisering overgenomen door Vertical Horizon. EU stelt strengere eisen aan cloudsoevereiniteit De Europese Unie heeft nieuwe Sovereignty Objectives vastgesteld voor clouddiensten in aanbestedingen. Deze doelen zijn gebaseerd op Europese kaders zoals Gaia‑X, CIGREF en het Cybersecurity Certification Framework, en sluiten aan bij nationale strategieën. Aanbieders worden beoordeeld via het Sovereignty Effectiveness Assurance Level (SEAL), dat minimale zekerheid per doelstelling vastlegt. Diensten die dit niveau niet halen, vallen af. Daarnaast wordt een Sovereignty Score berekend, die de mate van soevereiniteit van een dienst meet en meetelt in de kwaliteitsbeoordeling. De resultaten worden ook gebruikt tijdens contractuitvoering, afhankelijk van risicoprofielen. Nog kortgeleden lanceerde de Europese Commissie een tender van 180 miljoen euro onder Cloud III DPS om zes jaar lang soevereine clouddiensten in te kopen en zo een benchmark voor cloudsoevereiniteit vast te leggen. Atos krijgt weer EcoVadis Platinum Medal Atos heeft voor het zesde jaar op rij de EcoVadis Platinum Medal ontvangen voor prestaties op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het Franse technologiebedrijf behaalde 84 van de 100 punten en behoort daarmee tot de top één procent van beoordeelde ondernemingen in de sector. EcoVadis beoordeelt bedrijven op milieu, arbeidsomstandigheden en mensenrechten, ethiek en duurzame inkoop. Het Franse bedrijf liet vooral vooruitgang zien op ethiek. De erkenning sluit aan bij eerdere internationale waarderingen, zoals de S&P Global CSA en het Carbon Disclosure Project. Het bedrijf telt circa tweeënzeventigduizend medewerkers en behaalt jaarlijks ongeveer tien miljard euro omzet. Wereldwijde ict-uitgaven volgend jaar naar zes biljoen Wereldwijde ict-uitgaven zullen in 2026 stijgen naar 6,08 biljoen dollar, een groei van 9,8 procent ten opzichte van 2025, zo concludeert marktonderzoeker Gartner. Vooral software en datacentersystemen laten sterke groei zien, gedreven door de vraag naar gen-ai-functionaliteit en ai-infrastructuur, aldus het rapport. De uitgaven aan software stijgen naar 1,43 biljoen dollar, een toename van 15,2 procent. Apparaten en datacenters profiteren van de vraag naar ai-optimised servers en mobiele apparaten, hoewel leveringsbeperkingen de groei remmen. De kosten van software en functionaliteit zullen stijgen door de integratie van gen-ai. Nederlandse tech via achterdeur in Russisch defensieproject Drie Nederlandse bedrijven lijken betrokken te zijn geweest bij indirecte tech-verkopen aan Rusland. Royal IHC, Rederij Groen en Smit Terminals (nu Boskalis) zouden samen voor meer dan acht miljoen dollar aan apparatuur en schepen geleverd hebben aan een Cypriotische dekmantelmaatschappij. Dat concludeert een internationaal onderzoek waar KRO-NCRV aan meedeed. De tech was bedoeld voor het Russische onderwaternetwerk Harmony, dat bestaat uit kabels, sonar en sensoren in de Noordelijke IJszee en dat bedoeld is om de detectiemogelijkheden voor Russische kernonderzeeërs te vergroten. Sanctie-experts stellen dat de Nederlandse bedrijven signalen hadden moeten herkennen, zoals de constructie via Cyprus. De ondernemingen benadrukken dat zij aan alle EU-wetgeving voldeden en geen sancties hebben overtreden. BS Automatisering overgenomen door Vertical Horizon Het Amsterdamse Vertical Horizon, onderdeel van het Duitse Böschen IT Investments, heeft BS Automatisering uit Udenhout overgenomen. BS Automatisering ontwikkelt sinds 1996 software voor het plannen en beheren van groepsvervoer, waaronder het platform TaxSys. Ongeveer 75 vervoersorganisaties maken gebruik van de software. Met de overname betreedt de nieuwe moeder de nichemarkt voor personenvervoersoftware en breidt het zijn portfolio in mobiliteit uit. Oprichters van de nieuwe dochter blijven de komende jaren betrokken voor kennisoverdracht en productontwikkeling. Het overgenomen bedrijf blijft zelfstandig opereren binnen het nieuwe netwerk.