Digitale soevereiniteit: hype of noodzaak?

OPINIE – Digitale soevereiniteit is hot. Politici strooien ermee in beleidsnota’s, Eurocommissarissen roepen om ‘strategische autonomie’ en media besteden er ruimschoots aandacht aan. Zoals bij veel trends dreigt ook hier de inhoud te verdwijnen achter de retoriek. De vraag dringt zich op: is digitale soevereiniteit een hype, of een noodzakelijke strategie in een blijvend veranderende realiteit? Volgens onderzoeksbureau Gartner bevinden we ons momenteel in de ‘Peak of Inflated Expectations’ – een stadium van over-enthousiasme waarin verwachtingen verder reiken dan wat haalbaar is. De neiging tot oversimplificatie is groot, terwijl dit complexe vraagstuk juist om nuance vraagt. Laten we eerlijk zijn: zonder dat we het goed tot ons laten doordringen, is onze afhankelijkheid van Amerikaanse bedrijven enorm geworden. Cloud, softwareoplossingen, ai-platforms, telefoonbesturingssystemen, datacenter-hardware – vrijwel alles is Amerikaans. Via de Amerikaanse Cloud Act kunnen autoriteiten bovendien toegang eisen tot onze data, ook als die fysiek in Europa zijn opgeslagen. Deze realiteit maakt de roep om digitale soevereiniteit geen loze kreet, maar een nuchtere reactie op een systeemrisico. Net zoals we geleerd hebben dat energie- en defensieonafhankelijkheid essentieel zijn, geldt dat ook voor onze digitale infrastructuur. Niet om ons af te schermen van de wereld, maar om onze autonomie te behouden. Strategische keuzemogelijkheden Tegelijkertijd moeten we realistisch blijven. Volledige digitale autonomie is een illusie. Samenwerking met de Verenigde Staten blijft noodzakelijk, niet in het minst omdat daar momenteel de meeste innovatiekracht ligt. Digitale soevereiniteit gaat daarom niet over afsluiten, maar over het ontwikkelen van een strategisch fundament. Het doel is niet isolatie, maar het creëren van strategische keuzemogelijkheden. Europa doet er daarom goed aan concrete alternatieven te ontwikkelen. We moeten investeren in Europese cloudinfrastructuur, eigen chipproductie ondersteunen en ai-ontwikkeling stimuleren. Daarnaast moeten we scherper zijn op transparantie door transparantie- en privacyregels af te dwingen, ook voor buitenlandse aanbieders. De AVG was hierin een goede eerste stap. De AI Act en Data Governance Act bouwen daarop voort, maar vormen nog geen eindpunt. We hebben meer nodig dan regelgeving alleen. Minder kwetsbaar worden Ik pleit daarom voor een kanteling in ons denken: van absolute naar duurzame soevereiniteit. Vergelijk het met energiebeleid. Een land dat zelf energie opwekt is niet per se autarkisch, maar wel minder kwetsbaar bij geopolitieke spanningen. De meest veerkrachtige organisaties zijn niet degenen die zich afschermen, maar juist degenen die hun opties openhouden door gedegen risicomanagement. Die voorbereidt zijn om in control te blijven, ook wanneer de omstandigheden veranderen. Praktisch betekent dit dat we moeten erkennen dat niet alle data en systemen even missie-kritisch zijn. Door de zwaarste bescherming te richten op de meest gevoelige onderdelen, kunnen we elders wendbaar en open blijven. De kern van echte autonomie is het vermogen om te kunnen reageren wanneer het moet. Keuzemogelijkheden hebben. Dat vraagt om diversificatie in platforms, architecturen en standaarden, zodat we niet te afhankelijk worden en goed weten welke risico’s we lopen. De werkelijke opgave gaat over grip krijgen op onze digitale toekomst Digitale soevereiniteit is meer dan een binaire keuze tussen Amerika en Europa, tussen cloud en on-premises, tussen controle en innovatie. Het is een noodzakelijke strategie in een wereld waarin technologie en geopolitiek steeds nauwer verweven raken. Wie dit begrip vandaag serieus neemt, herkent de geopolitieke realiteit waarin technologie opereert en ziet daarmee ook de strategische kansen om tijdig grip te houden op autonomie én innovatie. De werkelijke opgave gaat over grip krijgen op onze digitale toekomst, voordat anderen die voor ons bepalen. Wie daarin slaagt, verstevigt niet alleen zijn controle, maar bouwt actief aan een veerkrachtige en toekomstbestendige organisatie. Tom den Hartog is managing director van Schuberg Philis.