Initiatiefwetsvoorstel ‘Wolken aan de horizon’ nader verklaard

De vrees is onterecht dat Europese, en dus ook Nederlandse softwareontwikkelaars die leveren aan de publieke sector en daarnaast gebruikmaken van de infrastructuur van hyperscale cloudproviders, tussen wal en schip raken. Dat stellen Kamerleden Jesse Six Dijkstra (NSC) en Barbara Kathmann (PvdA) in antwoord op vragen over de veranderingen in het rijksbreed cloudbeleid die zij willen afdwingen. De ambitie om het aandeel Nederlands-Europese cloudoplossingen bij de rijksoverheid te vergroten, betekent niet dat clouddiensten van hyperscalers per definitie worden uitgesloten. Datzelfde geldt voor Nederlandse en Europese softwareontwikkelaars die (deels) gebruik maken van de infrastructuur van bijvoorbeeld Amazon Web Services (AWS) en Microsoft.  Zo blijkt uit een toelichting op het initiatiefwetsvoorstel ‘Wolken aan de horizon’ dat de digitale soevereiniteit van Nederland moet vergroten. Het initiatief van beide kamerleden beoogt met name het inkoopbeleid van ministeries en uitvoeringsorganisaties bij te sturen. In dat beleid zal daarom de voorkeur moeten uitgaan naar leveranciers die hun volledige dienst in eigen beheer hebben. Het Rijk draagt dan maximaal bij aan kennisopbouw van de binnenlandse cloudsector op het gebied van zowel infrastructuur als software, wanneer zij deze dienst afneemt. Communicatie Six Dijkstra en Kathmann hebben medio maart al een Kamermeerderheid gevonden voor hun standpunt dat vooral de (vertrouwelijke) communicatie binnen het Rijk en de opslag van persoonsgegevens buiten het bereik van de regering-Trump moet blijven. Zodra er voor deze onderdelen een lokale clouddienst is ingericht en in eigen beheer is gebracht, kunnen de mailservers en dataopslag van de overheid met spoed worden losgeweekt van enige tussenkomst van de Verenigde Staten. Sinds de initiatiefnota medio juni 2024 werd ingediend, is de roep om de strategische autonomie te vergroten sterk toegenomen, mede door het grillige beleid van president Trump.  Six Dijkstra en Kathmann erkennen dat er nog veel water door de Rijn moet lopen voordat er een volwaardige Europese cloud-infrastructuur  bestaat. Veelbelovend noemen zij Nextcloud, een Europees opensourcecloudplatform dat recentelijk in gebruik is genomen door vijf Nederlandse universiteiten in samenwerking met Surf. Het Duitse overheidsproject ZenDis maakt gebruik van NextCloud en levert opensourcesoftware aan publieke sectoren. Op 18 maart heeft de Kamer uitgesproken dat er een beperkte Rijkscloud moet worden gebouwd, in navolging van het initiatief Cloud Kootwijk (bedacht door techexpert Bert Hubert).  Maar Six Dijkstra en Kathmann beseffen dat volledig eigen beheer voorlopig lastig wordt. Als dat niet mogelijk blijkt, wordt er daarom met voorrang gekeken naar diensten die een zo groot mogelijk aandeel van hun dienst in Nederland of Europa beleggen. De initiatiefnemers pleiten in hun initiatiefnota voor een eerlijkere markt en een overheid die in haar (inkoop)beleid aanstuurt op meer digitale autonomie. Het uitgangspunt is ‘Nederlands waar het kan, Europees waar het moet’. Dit wordt een voorwaarde bij inkoop en aanbestedingen en werkt in het voordeel van Nederlandse en Europese cloudaanbieders.  Een overname door een niet-Europees bedrijf, zoals een Amerikaanse hyperscaler, zou de facto een ‘killer acquisition’ zijn en leiden tot contractbreuk. Want zo’n contract is afgesloten onder de voorwaarde dat het bedrijf gevestigd is in Nederland (lees Europa) en onderhevig is aan nationale wetgeving. In contracten moet worden afgesproken dat tussentijdse overname is uitgesloten of tenminste aanleiding is om het contract te her-evalueren. Als lancerende klant heeft de overheid de positie om deze voorwaarde te stellen. Stip Een totale overstap van Amerikaanse naar Europese diensten is vooralsnog niet mogelijk, erkennen Six Dijkstra en Kathmann. Wel is het essentieel om een stip op de horizon te zetten: minimaal dertig procent van de clouddiensten die de overheid gebruikt, worden belegd bij Nederlandse en Europese partijen. Een helder doel stellen doet investeringen lonen en dwingt af dat het Rijk centraal de regie voert. De initiatiefnemers benadrukken dat het Rijk als grootste it-afnemer van Nederland een verantwoordelijkheid heeft om Europese innovatie te faciliteren, met oog op de diensten die zij zelf op termijn van Nederlandse partijen zal moeten afnemen.